آیت الله تسخیری؛ زبان گویای تشیع

خبرگزاری رضوی- محمد صادق امینی*؛از ابعاد مختلف می توان به مقام علمی فرهنگی آیت الله تسخیری نگریست و راه عملی و اجرایی از آن بدست آورد. راهبری ایشان در جریان ترجمه متون اسلامی به دیگر زبان ها در دوره پس از انقلاب اسلامی به طوری قابل توجه است که از او می بایست به عنوان منادی و راهبر این جریان علمی و فرهنگی در کشور و در فضای بین الملل که این خط و حرکت را دنبال می‌کند، یاد کرد. این موضوع در اندیشه و عمل ایشان برجسته و مشهود است. اصطلاح «حرکت ترجمه» از زبان پراحساس و انگیزه وی در جلسات اداری که توفیق تقریر و تحریر بیاناتشان را داشتم هرگز از خاطرم بیرون نمی‌رود. برای کسانی که در حوزه ترجمه و نشر بین الملل دستی و حضوری علمی و عملی داشته اند، به خوبی روشن است که او فقط یک استراتژیست و نظریه پرداز فرهنگی در حوزه بین الملل نبود، بلکه روح عملگرایی ایشان سبب آن بود که در عرصه بین الملل، همانند یک کارشناس آگاه و مسلط با توجه به اقالیم مختلف فرهنگی در جهان وارد طرح نظریات شود و برای هر حوزه ای  پیشنهاد اجرایی ارائه نماید. او تنها با آسیب شناسی و طرح مشکلات پیش رو، از کنار مسائل و جریان های فرهنگی در جهان خصوصا جهان عرب به آسانی نمی‌گذشت، بلکه از امکانات و وسائل موجود و در دسترس برای هر نوع اقدام عملی بهره می‌جست و با توجه به روحیه حساس و مسئولیت پذیری‌اش، در رویارویی با مسائل و  موضوعات، گاه از ارتباطات دوستانه و شخصی‌اش نیز برای پیشبرد امور بهره می‌جست. یادم می آید، بلافاصله پس از وفات امام خمینی(ره) و آغاز رهبری آیت الله العظمی خامنه‌ای، به دوستان و نزدیکانش توصیه می‌کرد که در معرفی مقام علمی و فرهنگی رهبری جدید در جهان کوشا باشند و به این منظور نخستین آثار تالیفی و ترجمه ای در این باره با پیگیری‌های خاص ایشان انجام می‌گرفت. صرف نظر از اینکه او برای پیشبرد امور، گاه خود به طور مستقیم وارد عمل می شد، با وجود مشغله‌های زیاد اجرایی‌اش، اگر قرار بود مقاله و یا کتابی در یک فاصله زمانی مشخص به پایان برسد و به موقع عرضه شود، منتظر اقدام یک موسسه و یا سازمان عامل نمی‌ماند، بلکه خود با قلم توانایش وارد عمل می‌شد.
جریان ترجمه و نشر بین الملل در دوره مسئولیت آیت الله تسخیری در سازمان تبلیغات اسلامی (معاونت بین الملل سابق) آغاز مبارک و پر ثمره‌ای بود که در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، مجمع جهانی اهل بیت و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی پی گرفته شد. در همان مدت کار در سازمان تبلیغات اسلامی، بیش از چهار صد عنوان کتاب اسلامی با مدیریت ایشان و با معاونت روحانی وارسته حجت الاسلام محمد باقر انصاری محلاتی که زبان عربی و انگلیسی را به خوبی می‌‌دانست به دیگر زبان ها ترجمه و منتشر شد و به دست مخاطبان خارجی رسید.
اندیشه وحدت میان مذاهب اسلامی و معرفی تشیع ناب از همان ابتدای فعالیت در روحیه رفتار علمی و عملی اش پیدا بود که نمونه‌اش تالیف و انتشار کتاب «روایات مشترک» در برخی ابواب فقهی با همکاری عالمان اهل سنت بود و از جمله چاپ و انتشار  کتاب «الحلال و الحرام فی الاسلام» نوشته یوسف القرضاوی و آثار دیگر که نمی توان در این مجال محدود از آن ها نام برد. از همان ابتدای فعالیت‌ها و راهبری‌های مدبرانه‌اش، مترجمان خارجی و ایرانی زیادی در زبان‌های مختلف بروز و ظهور پیدا کردند که بعدها یا در کشور خود در توسعه و بسط اندیشه اسلامی و انقلاب اسلامی جریان ساز شدند و یا از داخل کشور به گسترش آن همت گماشتند. او طلاب دینی حوزه ی شبه قاره را حامی بود تا اسلام و انقلاب در این منطقه در سطح وسیعی معرفی شود. حجت الاسلام سید مقصود رضوی هندی تبار که هدایت مترجمان هند و پاکستان را به عهده داشت با حمایت آیت الله تسخیری آغازگر خدمات ترجمه و نشر به زبان اردو بود. حمایت از معاودان عراقی فارسی و انگلیسی‌دان از جمله مترجم توانا و پرکار محمد جعفر خلیلی که سردبیری مجله توحید عربی تحت اشراف آیت الله تسخیری را به عهده داشت، خود آغاز حرکتی بود که ترجمه و نشر عربی در نهادهای دیگر میدان فعالیت پیدا کند. شخصیت های علمی فرهنگی علاقمند و توانمند خارجی زیادی را به ایران دعوت و یا از حضورشان در ایران اسلامی برای کار استقبال کرد. دکتر تامر مصطفی سوری، مسلط به زبان فرانسه از جمله آن ها بود. علی قلی قرائی_ مترجم برجسته قرآن کریم_ از هندوستان به ایران آمد و با راه اندازی مجله توحید انگلیسی، نمونه های برجسته از ترجمه متون اسلامی به زبان انگلیسی را به جهان معرفی کرد. کسانی همچون پرفسور وحید اختر استاد فلسفه دانشگاه علیگر هند و همسر ایشان مه لقا قرائی در ترجمه آثار امام خمینی، شهید مطهری و... وارد کاروزار ترجمه انگلیسی شدند. پرفسور سراج الحق از بنگلادش به ایران آمد و علی‌رغم اینکه فارسی نمی‌دانست، از زبان واسطه_ انگلیسی_ چندین کتاب را به زبان بنگالی ترجمه کرد. بانوان آلمانی زبان که قبلا مسلمان شده بودند و همسر ایرانی داشتند هلا(سمیه) کمالیان و مرعشی با نظر و هدایت آن مرحوم به مترجمانی شایسته تبدیل شدند و خدمات فراوانی را انجام دادند. در حوزه کشور‌های ترک زبان، آقایان مرتضی ترابی و مالک کایا ترجمه مترجمان ترکیه ای را سازماندهی می‌کردند. مترجمان و محققان ایرانی شایسته نیز همیشه مورد احترام و حمایت او بودند، نام بردن از یکایک ایشان مقدور نیست اما نمی‌توان به نام رسول اسماعیل زاده دوزال اشاره نکرد که تحصیلات حوزوی و دانشگاهی اش و تسلط اش به متون دینی به زبان ترکی آذربایجانی از او یک مترجم برجسته ساخته بود و ترجمه هایش مقبول خوانندگان جمهوری آذربایجان قرار گرفت. با تاسیس روزنامه تهران تایمز، مترجمان خارجی جذب این روزنامه شدند و عرصه خبر رسانی نیز مورد حمایت قرار گرفت که با وجود نهادها و خبرگزاری های تخصصی، اقدام تازه ای بود که انقلاب اسلامی را به جهان معرفی می کرد. هر نشریه‌ای که به نوعی می‌توانست صدای اسلام و انقلاب اسلامی در جهان باشد مورد حمایت وی بود. این ها نمونه هایی از آثار مدیریتی آیت الله تسخیری در زمینه ترجمه و نشر بود، و بر شمردن نمونه های دیگر، مجالی دیگر می طلبد. آری! این همه به دست نیامد مگر با هدایت کسی که در کار علمی و قلمی وقتی که فایده و اثرش را می دید، شرایط و زمینه را برای کار فراهم می‌کرد. او مشکلات معیشتی و کمبودهای مربوط به کار مترجمان را بر طرف می کرد تا مجال فعالیت بیابند و قس علیهذا.
از گذشته و اوایل که فاصله می گیریم، باید به حضور فکری ایشان در این زمینه مشخص در سال های اخیر، با شرکت در جلسات شورای سیاستگذاری مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی با وجود بیماری و ضعف جسمی‌شان اشاره کنیم که نشان می داد که آیت الله تسخیری هنوز هم دغدغه امور ترجمه و نشر بین الملل و عرضه مناسب و بایسته آثار مکتوب را در جهان دارد و نظریه ها و روش فکری‌اش در این زمینه نیز حکایت از علاقه و تجربه طولانی‌اش در این عرصه را داشت. او از اوایل پیروزی انقلاب اسلامی نه فقط حامی مترجمان توانا و علاقمند ایرانی و یا خارجی بود، بلکه خود هم دست به ترجمه آثار متفکران بزرگ اسلامی از جمله شهید مطهری می‌زد و بدین سبب بود که با ظرافت‌ها و دقائق کار ترجمه به خوبی آگاه بود و این آگاهی و تسلط و توان بالایشان در ترجمه به زبان عربی از او یک کارشناس تمام عیار ساخته بود. کسی که نظریاتش از پشتوانه علمی و عملی توامان برخوردار بود. او مرد قلم بود و سفر و حضرش نیز برای اعتلای علمی و فرهنگی کشور مایه خیر و برکت. چه بسیار کسانی که به اقصاء نقاط جهان سفر کرده‌اند، اما از سفرشان جز نقل خاطرات چیزی باقی نمانده است. حاصل سفرهای خارجی این عالم وارسته، موثر و جریان ساز گشته، بر این اساس جریان ترجمه و نشر بین الملل در حوزه آثار دینی را، او راهبر و محرک بوده است و نقشش در این باره جاودان.
 روحش شاد و راهش پر رهرو باد.

*رئیس گروه مطالعات و ترجمه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی