فضیلت شب های قدر" در آیات ، روایات، احادیث و سخنان بزرگان
به گزارش سرویس دین و زندگی خبرگزاری رضوی ، در این شب مقدرات یک سال انسان معین می شود ، شب قدر شب توبه و استغفار است و خداوند در آن بندگانش را مورد اکرام خاص خود قرار می دهد. لسان الغیب حافظ شیرازی چه خوش سروده است:
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن شب قدر که این تازه براتم دادند
هاتف آن روز به من مژده این دولت داد که بدان جور و جفا صبر و ثباتم دادند
شب قدر در آینه آیات قرآن
برجسته ترین آیات قرآن در باره شب قدر و فضیلت آن که است که خداوند متعال می فرماید: «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و از شب قدر چه آگاهت کرد. شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. در آن شب فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان برای هر کاری که مقرر شده است فرود می آیند. آن شب تا دم صبح صلح و سلام است».
از جمله دلایل فضیلت شب قدر بلکه والاترین جنبه فضیلت آن نزول قرآن کریم در این شب است . قرآن کریم یکی از علل فضیلت ماه رمضان را همین معنا برشمرده و می فرماید: (شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان)؛ «ماه رمضانی که قرآن را در آن فرو فرستادیم؛ کتابی که مردم را راهبر و متضمن دلایل آشکار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است».
قرآن کریم علت دیگر فضیلت این شب بزرگ را تعیین مقدرات انسان قلمداد کرده و می فرماید: (انّا انزلناه فی لیلة مبارکة انّا کنّا منذرین - فیها یفرق کل امر حکیم)؛ «ما قرآن را در شبی فرخنده نازل کردیم؛ زیرا که هشدار دهنده بودیم. پس در آن شب هر کاری محکم و استوار می شود».
فضیلت شب قدر در احادیث پیامبر اکرم (ص)
در شب قدر قرآن بر پیامبر(ص) نازل شده و اهمیت زیاد شب قدر نیز به همین علت است . پیامبر اکرم (ص) به آمرزش گناهان در شب قدر اشاره کرده اند. در تفسیر سوره قدر می فرمایند: هر کس شب قدر را زنده داری کند و مومن باشد و به روز قیامت اعتقاد داشته باشد ،گناهان وی آمرزیده و مورد بخشش خداوند قرار می گیرد. در روایتی از انس بن مالک آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: ماه مبارک به شما رو آورده است و در این ماه شبی است که بر هزار شب دیگری برتری دارد و کسی که از فضیلت شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات و نیکی ها بی نصیب مانده است، و کسی محروم نمی ماند از برکات شب قدر، مگر این که کسی خود را محروم کرده است.
در حدیثی دیگر پیامبر(ص)می فرمایند: کسی که شب قدر را شب زنده داری کند، تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او دور گردد. این حدیث پیامبر به این معنی می باشد که برخی پاداش هایی که از اعمال شب قدر به انسان ها می رسد، مانند دور شدن از عذاب دوزخ است و سرنوشت هر انسان در این شب توسط خودش تعیین می شود.
و همچنین می فرمایند: از خداوند به دور باد و نفرین بر کسی که به شب قدر برسد و زنده باشد، اما آمرزیده نشود.
فضیلت شب قدر از دیدگاه امام صادق (ع)
امام صادق (ع) در رابطه با فضیلت شب قدر می فرمایند: شمار ماه های سال نزد خداوند دوازده ماه است و سرآمد همه ماه ها، رمضان است و قلب ماه رمضان، لیله القدر است. در روایتی دیگر امام صادق (ع)به برتری اعمال در شب قدر اشاره می فرمایند که در رابطه با آن آمده است: کَیفَ تَکُونُ لَیلَة القَدرِ خَیراً مِن اَلفِ شَهرٍ قالَ العَمَل الصالِحُ فیها خَیرُ مِنَ العَمَلِ فِی اَلفِ شَهرٍ لَیسَ فیها لَیلَة القَدر: چگونه شب قدر برتر از هزار ماه است؟ که امام می فرمایند کار نیکی که در آن شب انجام می شود بهتر از اعمال شب های دیگر است.
همچنین در حدیثی دیگر از ایشان آمده است: اعمال در شب نوزدهم انجام می شود و تصویب آن در شب بیست و یکم و نفوذ آن در شب بیست و سوم انجام می گیرد و می فرمایند: هر کس در شب بیست و سوم، سوره عنکبوت و روم را بخواند به خدا سوگند اهل بهشت است.
فضیلت شب قدر از دیدگاه امام رضا (ع)
امام رضا (ع)، در رابطه با فضیلت شب قدر می فرمایند شبی است که سرنوشت و تقدیر انسان ها در آن شب معین می شود. در حدیثی از امام رضا (ع) آمده است:« کانَ امیرُالمومِنینَ لا یَنامُ ثَلاثَ لَیال: لَیلَة ثَلاثَ و عِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ و لَیلَة الفِطرِ و لَیلَة النِّصفِ مِن شَعبانَ و فیها تُقسَمُ الاَرزاقُ و الآجالُ و ما یَکونُ فِی السِّنَه»: امام علی (ع) سه شب را نمی خوابید: شب های شب بیست و سوم ، عید فطر و نیمه شعبان. زیرا در این شب ها روزی ها و اجل و آنچه در طول سال اتفاق می افتد، تقسیم و تعیین می شوند.همچنین امام رضا (ع)، به دعا کردن زیاد در این شب اشاره کرده اند. ایشان در رابطه با این موضوع فرموده اند: حواستان به اسلحه انبیاء باشد، شخصی از امام پرسید منظورتان از اسلحه چیست؟ امام فرمودند: دعا، سپس به اهمیت دعا اشاره کرده اند: در شب قدر، خداوند آنچه را که در طول یک سال آینده پیش خواهد آمد را در انواع زمینه ها تعیین می کند: زندگی یا مرگ، رزق و روزی و ... پس برای خود و نزدیکان دعا کنید.
احیاء و شب قدر در سیره علماء و بزرگان
حاج محمد ابراهیم کلباسی«ره»
آورده اند که «حاج محمد ابراهیم کلباسی» که از معاصران «میرزای قمی» و «سید شفتی» و از شاگردان «بحر العلوم» و... بود شب قدر را با عبادت ادراک می کرد؛ زیرا مدت یک سال هر شب را تا صبح عبادت می کرد و معلوم است که شب قدر از شب های سال بیرون نیست.
آقا سید علی صاحب ریاض«ره»
«صاحب ریاض» در راه علم محنت بسیار کشید. مشهور است که آن جناب علم را به گریه و زاری و مناجات از درگاه باری تعالی تحصیل نموده؛ زیرا ظاهراً مدّت تحصیلش آن قدر نبود که بتوان به این مرتبه بلند رسید و می گویند وی شبهای جمعه را تا صبح احیاء می کرد و به عبادت خداوند متعال مشغول بود.
ملا محمد تقی برغانی«ره»
در احوال ایشان چنین نوشته اند: «عبادت آن جناب چنان بود که همیشه به خصوص در شبهای ماه مبارک رمضان از نصف شب تا طلوع صبح صادق به مسجد خود می رفت و تا صبح به مناجات و ادعیه و تضرع و زاری و تهجد اشتغال داشت و مناجات «خمس عشرة» را از حفظ می خواند و بر این روش و شیوه پسندیده استمرار داشت تا همان شب که شربت شهادت نوشید. مکرر در فصل زمستان دیده می شد که در پشت بام مسجد خود در حالی که برف به شدت می بارید در نیمه شب پوستینی بر دوش و عمامه ای بر سر داشت و مشغول تضرع و مناجات بود و با حالت ایستاده و دستها را به سوی آسمان بلند کرده تا اینکه برف سراسر قامت مبارکش را از سر تا پا سفیدپوش می کرد».
آقا سید صدر الدین عاملی اصفهانی«ره»
مرحوم «شیخ عباس قمی» در شرح حال این عالم بزرگوار می نویسد: «... این سید جلیل، بَکّاء و کثیرالمناجات بود. نقل شده که شبی از شبهای قدر داخل حرم امیر مؤمنان (علیه السلام) شد. بعد از زیارت، نشست پشت سر ضریح مقدس و شروع کرد به خواندن دعای «ابوحمزه ثمالی». همین که شروع کرد به کلمه «الهی لا تؤدبنی بعقوبتک» گریه او را فرا گرفت و پیوسته این کلمه را مکرر کرد و گریه کرد تا غش کرد و او را از حرم مطهر بیرون آوردند».
چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی آن شب قدر که این تازه براتم دادند
هاتف آن روز به من مژده این دولت داد که بدان جور و جفا صبر و ثباتم دادند
شب قدر در آینه آیات قرآن
برجسته ترین آیات قرآن در باره شب قدر و فضیلت آن که است که خداوند متعال می فرماید: «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و از شب قدر چه آگاهت کرد. شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. در آن شب فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان برای هر کاری که مقرر شده است فرود می آیند. آن شب تا دم صبح صلح و سلام است».
از جمله دلایل فضیلت شب قدر بلکه والاترین جنبه فضیلت آن نزول قرآن کریم در این شب است . قرآن کریم یکی از علل فضیلت ماه رمضان را همین معنا برشمرده و می فرماید: (شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان)؛ «ماه رمضانی که قرآن را در آن فرو فرستادیم؛ کتابی که مردم را راهبر و متضمن دلایل آشکار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است».
قرآن کریم علت دیگر فضیلت این شب بزرگ را تعیین مقدرات انسان قلمداد کرده و می فرماید: (انّا انزلناه فی لیلة مبارکة انّا کنّا منذرین - فیها یفرق کل امر حکیم)؛ «ما قرآن را در شبی فرخنده نازل کردیم؛ زیرا که هشدار دهنده بودیم. پس در آن شب هر کاری محکم و استوار می شود».
فضیلت شب قدر در احادیث پیامبر اکرم (ص)
در شب قدر قرآن بر پیامبر(ص) نازل شده و اهمیت زیاد شب قدر نیز به همین علت است . پیامبر اکرم (ص) به آمرزش گناهان در شب قدر اشاره کرده اند. در تفسیر سوره قدر می فرمایند: هر کس شب قدر را زنده داری کند و مومن باشد و به روز قیامت اعتقاد داشته باشد ،گناهان وی آمرزیده و مورد بخشش خداوند قرار می گیرد. در روایتی از انس بن مالک آمده است که پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: ماه مبارک به شما رو آورده است و در این ماه شبی است که بر هزار شب دیگری برتری دارد و کسی که از فضیلت شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات و نیکی ها بی نصیب مانده است، و کسی محروم نمی ماند از برکات شب قدر، مگر این که کسی خود را محروم کرده است.
در حدیثی دیگر پیامبر(ص)می فرمایند: کسی که شب قدر را شب زنده داری کند، تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او دور گردد. این حدیث پیامبر به این معنی می باشد که برخی پاداش هایی که از اعمال شب قدر به انسان ها می رسد، مانند دور شدن از عذاب دوزخ است و سرنوشت هر انسان در این شب توسط خودش تعیین می شود.
و همچنین می فرمایند: از خداوند به دور باد و نفرین بر کسی که به شب قدر برسد و زنده باشد، اما آمرزیده نشود.
فضیلت شب قدر از دیدگاه امام صادق (ع)
امام صادق (ع) در رابطه با فضیلت شب قدر می فرمایند: شمار ماه های سال نزد خداوند دوازده ماه است و سرآمد همه ماه ها، رمضان است و قلب ماه رمضان، لیله القدر است. در روایتی دیگر امام صادق (ع)به برتری اعمال در شب قدر اشاره می فرمایند که در رابطه با آن آمده است: کَیفَ تَکُونُ لَیلَة القَدرِ خَیراً مِن اَلفِ شَهرٍ قالَ العَمَل الصالِحُ فیها خَیرُ مِنَ العَمَلِ فِی اَلفِ شَهرٍ لَیسَ فیها لَیلَة القَدر: چگونه شب قدر برتر از هزار ماه است؟ که امام می فرمایند کار نیکی که در آن شب انجام می شود بهتر از اعمال شب های دیگر است.
همچنین در حدیثی دیگر از ایشان آمده است: اعمال در شب نوزدهم انجام می شود و تصویب آن در شب بیست و یکم و نفوذ آن در شب بیست و سوم انجام می گیرد و می فرمایند: هر کس در شب بیست و سوم، سوره عنکبوت و روم را بخواند به خدا سوگند اهل بهشت است.
فضیلت شب قدر از دیدگاه امام رضا (ع)
امام رضا (ع)، در رابطه با فضیلت شب قدر می فرمایند شبی است که سرنوشت و تقدیر انسان ها در آن شب معین می شود. در حدیثی از امام رضا (ع) آمده است:« کانَ امیرُالمومِنینَ لا یَنامُ ثَلاثَ لَیال: لَیلَة ثَلاثَ و عِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ و لَیلَة الفِطرِ و لَیلَة النِّصفِ مِن شَعبانَ و فیها تُقسَمُ الاَرزاقُ و الآجالُ و ما یَکونُ فِی السِّنَه»: امام علی (ع) سه شب را نمی خوابید: شب های شب بیست و سوم ، عید فطر و نیمه شعبان. زیرا در این شب ها روزی ها و اجل و آنچه در طول سال اتفاق می افتد، تقسیم و تعیین می شوند.همچنین امام رضا (ع)، به دعا کردن زیاد در این شب اشاره کرده اند. ایشان در رابطه با این موضوع فرموده اند: حواستان به اسلحه انبیاء باشد، شخصی از امام پرسید منظورتان از اسلحه چیست؟ امام فرمودند: دعا، سپس به اهمیت دعا اشاره کرده اند: در شب قدر، خداوند آنچه را که در طول یک سال آینده پیش خواهد آمد را در انواع زمینه ها تعیین می کند: زندگی یا مرگ، رزق و روزی و ... پس برای خود و نزدیکان دعا کنید.
احیاء و شب قدر در سیره علماء و بزرگان
حاج محمد ابراهیم کلباسی«ره»
آورده اند که «حاج محمد ابراهیم کلباسی» که از معاصران «میرزای قمی» و «سید شفتی» و از شاگردان «بحر العلوم» و... بود شب قدر را با عبادت ادراک می کرد؛ زیرا مدت یک سال هر شب را تا صبح عبادت می کرد و معلوم است که شب قدر از شب های سال بیرون نیست.
آقا سید علی صاحب ریاض«ره»
«صاحب ریاض» در راه علم محنت بسیار کشید. مشهور است که آن جناب علم را به گریه و زاری و مناجات از درگاه باری تعالی تحصیل نموده؛ زیرا ظاهراً مدّت تحصیلش آن قدر نبود که بتوان به این مرتبه بلند رسید و می گویند وی شبهای جمعه را تا صبح احیاء می کرد و به عبادت خداوند متعال مشغول بود.
ملا محمد تقی برغانی«ره»
در احوال ایشان چنین نوشته اند: «عبادت آن جناب چنان بود که همیشه به خصوص در شبهای ماه مبارک رمضان از نصف شب تا طلوع صبح صادق به مسجد خود می رفت و تا صبح به مناجات و ادعیه و تضرع و زاری و تهجد اشتغال داشت و مناجات «خمس عشرة» را از حفظ می خواند و بر این روش و شیوه پسندیده استمرار داشت تا همان شب که شربت شهادت نوشید. مکرر در فصل زمستان دیده می شد که در پشت بام مسجد خود در حالی که برف به شدت می بارید در نیمه شب پوستینی بر دوش و عمامه ای بر سر داشت و مشغول تضرع و مناجات بود و با حالت ایستاده و دستها را به سوی آسمان بلند کرده تا اینکه برف سراسر قامت مبارکش را از سر تا پا سفیدپوش می کرد».
آقا سید صدر الدین عاملی اصفهانی«ره»
مرحوم «شیخ عباس قمی» در شرح حال این عالم بزرگوار می نویسد: «... این سید جلیل، بَکّاء و کثیرالمناجات بود. نقل شده که شبی از شبهای قدر داخل حرم امیر مؤمنان (علیه السلام) شد. بعد از زیارت، نشست پشت سر ضریح مقدس و شروع کرد به خواندن دعای «ابوحمزه ثمالی». همین که شروع کرد به کلمه «الهی لا تؤدبنی بعقوبتک» گریه او را فرا گرفت و پیوسته این کلمه را مکرر کرد و گریه کرد تا غش کرد و او را از حرم مطهر بیرون آوردند».
