خبرگزاری رضوی گزارش می دهد؛
شیخ مفید، نقطه عطف تاریخ تشیع
خبرگزاری رضوی- محیا ذوالفقاری؛ دین اسلام از ابتدا ظهور خود با مخالفت های زیادی از سوی ستمگران و زورگویان زمان خود مواجه بوده است؛ خلوص و زیبایی این دین اما همواره افراد زیادی را به خود جذب کرده است. دینی که از عدالت و برابری و حیات طیبه سخن می گوید، بی شک مورد اقبال بسیاری از مردم جهان است اما در این میان عدالت و برابری تاکید شده در این دین هیچ گاه خوشایند زورگویان و ستم گران نیست. به همین دلیل از ابتدا شکل گیری آن تا به امروز همواره مشکلات زیادی در راه مسلمانان بوده است.
آنچه که اسلام را متمایز کرده است تلاش های مسلمانان برای نگه داشت، گسترش و پیشرفت این دین است که دانشمندان، مفاخر و نوابغ بزرگی را در طول تاریخ به حرکت واداشته است. احکام اسلام نیزکه مانایی و پویایی آن بر هیچ کس پوشیده نیست، توسط همین نوابغ و بزرگان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. یکی از بزرگان این عرصه «شیخ مفید» است که به دلیل ایجاد یک تحول در علم کلام، فقه واصول آن، غوغایی در تاریخ شیعیان و مسلمانان ایجاد کرده است؛ آنچنان که او را در فقه و کلام بر هر شخص دیگر مقدم می دانند. شیخ مفید توانست روش فقهی جدیدی بنا کند که در آن ابتدا به کمک عقل، اصول و قواعدی برای استنباط احکام تدوین می‌شود و سپس به وسیله این اصول، استنباط احکام از متون دینی انجام می‌گرفت؛ به همین دلیل است که را تدوین‌کننده دانش اصول فقه می دانند.
عالم برجسته شیعه
«محمد بن محمد بن نعمان» مشهور به شیخ مفید و معروف به ابن المعلّم یکی از بزرگترین علما و فقهای برجسته شیعه است که در سده چهارم هجری قمری می زیست. به دلیل حضور «شیخ مفید» در این دوره تاریخی، قرن چهارم هجری را «فتح الفتوح» تاريخ شيعه می نامند. شیخ مفید در محله کرخ بغداد که مرکز شیعیان بود می‌زیست و مسجد معروف «براثا» در آن محله که تاکنون هم باقی است و زیارتگاه شیعیان است؛ محل تدریس او بود.
شیخ مفید در محضر استادانی همچون ابوالقاسم جعفر بن مجمد بن قولوي قمي و شيخ صدوق در علم کلام تبحر پیدا کرده و مکتب کلامی شیعه را در عصر خود به اوج کمال برساند. بزرگی و خدمات این بزرگ مرد به اسلام و شیعیان آنچنان زیاد است که در این نوشته نمی گنجد. وی موفق شد با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کند. البته پیش از مفید، شیخ صدوق به عنوان سکان دار شیعیان، سبک ساده‌ای را در تصنیف و تألیف به وجود آورده و آن را بـه صورت املایی ساده به مستمعان القا می‌کرد، مفید نیز در پیگیری مکتب استاد خود کوشید و با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کرد
اما شیخ مفید تنها در میان شیعیان شهرت نداشت بلکه به دلیل تبحر او در مناظره با دیگران، عمیق و دقیق مطرح کردن مباحث و رفتار محترمانه با علماي اهل سنت، شهرت و آبروي خود را در میان اهل سنت افزایش داد و به تبع آن نیز باعث افزايش احترام و جايگاه شيعه در ميان اهل سنت گرديد؛ مناظرات او با قاضی عبدالجبار، رئیس فرقه معتزله بغداد و قاضی ابوبکر باقلانی، رئیس اشاعره، در طول تاریخ بسیار معروف است. محبوبیت او در میان اهل سنت آن چنان زیاد بود که مورد تحسین و احترام بزرگان اهل تسنن از قبیل، ابن حجر عسقلانی، ابن عماد حنبلی، شافعی و دیگران قرار گرفت.
ترویج عقاید شیعیان
خوشبختانه در زمان شیخ مفید آل بويه بر بغداد حاكم شدند كه حامي تشيع بودند بنابراين زمينه مناسبی برای بيان عقايد وانديشه هاي شيعيان پديد آمد؛ شيخ مفيد نیز از اين محيط آزاد در عصر خويش سود جست و در مسجد براثا در بغداد به تدريس و وعظ و جدل با معارضين پرداخت. تلاش های شیخ مفید به متحد کردن فرقه های مختلف شیعه منجر شد، از طرفی نیز فِرَق مختلف اسلامي را تشويق نمود كه اختلافات جزئي را فراموش کرده و با یکدیگر متحد شوند.
شیخ طوسی دربارهٔ او در الفهرست می‌نویسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم (ابوالعلی معری این لقب را به وی داده)، از متکلمان امامیه است. درعصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهی گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات حاضرجواب بود. او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
شیخ مفید شاگردان بسیاری تربیت نمود که برادران علم الهدی (سید مرتضی و سیدرضی) و شیخ طوسی، که هر کدام ازآن ها به عنوان بزرگان و ستون‌های علمی شیعه محسوب می‌شوند، از جمله آنان هستند.
به تعبیری می توان گفت که پایه‌ریزی «اصول فقه» شیعه، مهم ترین و بزرگترین کاری است که شیخ مفید انجام داده است بدین صورت که اصول فقه را به عنوان دانشی که شیوه استنباط احکام شرعی را مورد بررسی قرار می دهد و روش صحیح دستیابی به احکام شرعی را با استفاده از ارائه نقلی و عقلی مورد بررسی قرار می‌دهد.
جلوگیری از انحراف اسلام
شیخ مفید با آگاهی نسبت به گسترش مذاهب مختلف و گوناگون، که می توانست موجبات انحراف مکتب اسلام را فراهم آورد، تلاش کرد با تبیین عقاید شیعه با دلایل عقلی، شیعیان را از هجمه این اعتقادات مختلف مصون کند.
نقشی که شیخ مفید در تاریخ شیعه بازی کرده است انکار ناپذیر و بی بدیل است و اهمیت یادآوری آن نیز از این جهت است که آیندگان نیز بدانند باید برای پاسداشت دین خود با استفاده های راه های علمی و عقلی تلاش کنند. به همین منظور نیز نهم آذربه عنوان بزرگداشت و تکریم این شخصیت تاثیرگذار علم شیعه و دنیای اسلام، تعیین گردیده است. چه خوب است که به بهانه این روزبا اندکی جستجو در کتابخانه هایمان یا فضای مجازی، اندکی بیشتر با این مرد بزرگ آشنا شده و روحیه دفاع از دین را از این طریق در خود تقویت کنیم. علاوه بر این تا کنون در مراکز دانشگاهی و فرهنگی بسیاری، مراسم بزرگداشت ایشان برگزار و آثار او مورد بررسی قرار گرفته اند.
آنچه که اسلام را متمایز کرده است تلاش های مسلمانان برای نگه داشت، گسترش و پیشرفت این دین است که دانشمندان، مفاخر و نوابغ بزرگی را در طول تاریخ به حرکت واداشته است. احکام اسلام نیزکه مانایی و پویایی آن بر هیچ کس پوشیده نیست، توسط همین نوابغ و بزرگان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. یکی از بزرگان این عرصه «شیخ مفید» است که به دلیل ایجاد یک تحول در علم کلام، فقه واصول آن، غوغایی در تاریخ شیعیان و مسلمانان ایجاد کرده است؛ آنچنان که او را در فقه و کلام بر هر شخص دیگر مقدم می دانند. شیخ مفید توانست روش فقهی جدیدی بنا کند که در آن ابتدا به کمک عقل، اصول و قواعدی برای استنباط احکام تدوین می‌شود و سپس به وسیله این اصول، استنباط احکام از متون دینی انجام می‌گرفت؛ به همین دلیل است که را تدوین‌کننده دانش اصول فقه می دانند.
عالم برجسته شیعه
«محمد بن محمد بن نعمان» مشهور به شیخ مفید و معروف به ابن المعلّم یکی از بزرگترین علما و فقهای برجسته شیعه است که در سده چهارم هجری قمری می زیست. به دلیل حضور «شیخ مفید» در این دوره تاریخی، قرن چهارم هجری را «فتح الفتوح» تاريخ شيعه می نامند. شیخ مفید در محله کرخ بغداد که مرکز شیعیان بود می‌زیست و مسجد معروف «براثا» در آن محله که تاکنون هم باقی است و زیارتگاه شیعیان است؛ محل تدریس او بود.
شیخ مفید در محضر استادانی همچون ابوالقاسم جعفر بن مجمد بن قولوي قمي و شيخ صدوق در علم کلام تبحر پیدا کرده و مکتب کلامی شیعه را در عصر خود به اوج کمال برساند. بزرگی و خدمات این بزرگ مرد به اسلام و شیعیان آنچنان زیاد است که در این نوشته نمی گنجد. وی موفق شد با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کند. البته پیش از مفید، شیخ صدوق به عنوان سکان دار شیعیان، سبک ساده‌ای را در تصنیف و تألیف به وجود آورده و آن را بـه صورت املایی ساده به مستمعان القا می‌کرد، مفید نیز در پیگیری مکتب استاد خود کوشید و با استفاده از مبانی علم کلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز کرد
اما شیخ مفید تنها در میان شیعیان شهرت نداشت بلکه به دلیل تبحر او در مناظره با دیگران، عمیق و دقیق مطرح کردن مباحث و رفتار محترمانه با علماي اهل سنت، شهرت و آبروي خود را در میان اهل سنت افزایش داد و به تبع آن نیز باعث افزايش احترام و جايگاه شيعه در ميان اهل سنت گرديد؛ مناظرات او با قاضی عبدالجبار، رئیس فرقه معتزله بغداد و قاضی ابوبکر باقلانی، رئیس اشاعره، در طول تاریخ بسیار معروف است. محبوبیت او در میان اهل سنت آن چنان زیاد بود که مورد تحسین و احترام بزرگان اهل تسنن از قبیل، ابن حجر عسقلانی، ابن عماد حنبلی، شافعی و دیگران قرار گرفت.
ترویج عقاید شیعیان
خوشبختانه در زمان شیخ مفید آل بويه بر بغداد حاكم شدند كه حامي تشيع بودند بنابراين زمينه مناسبی برای بيان عقايد وانديشه هاي شيعيان پديد آمد؛ شيخ مفيد نیز از اين محيط آزاد در عصر خويش سود جست و در مسجد براثا در بغداد به تدريس و وعظ و جدل با معارضين پرداخت. تلاش های شیخ مفید به متحد کردن فرقه های مختلف شیعه منجر شد، از طرفی نیز فِرَق مختلف اسلامي را تشويق نمود كه اختلافات جزئي را فراموش کرده و با یکدیگر متحد شوند.
شیخ طوسی دربارهٔ او در الفهرست می‌نویسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم (ابوالعلی معری این لقب را به وی داده)، از متکلمان امامیه است. درعصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهی گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات حاضرجواب بود. او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
شیخ مفید شاگردان بسیاری تربیت نمود که برادران علم الهدی (سید مرتضی و سیدرضی) و شیخ طوسی، که هر کدام ازآن ها به عنوان بزرگان و ستون‌های علمی شیعه محسوب می‌شوند، از جمله آنان هستند.
به تعبیری می توان گفت که پایه‌ریزی «اصول فقه» شیعه، مهم ترین و بزرگترین کاری است که شیخ مفید انجام داده است بدین صورت که اصول فقه را به عنوان دانشی که شیوه استنباط احکام شرعی را مورد بررسی قرار می دهد و روش صحیح دستیابی به احکام شرعی را با استفاده از ارائه نقلی و عقلی مورد بررسی قرار می‌دهد.
جلوگیری از انحراف اسلام
شیخ مفید با آگاهی نسبت به گسترش مذاهب مختلف و گوناگون، که می توانست موجبات انحراف مکتب اسلام را فراهم آورد، تلاش کرد با تبیین عقاید شیعه با دلایل عقلی، شیعیان را از هجمه این اعتقادات مختلف مصون کند.
نقشی که شیخ مفید در تاریخ شیعه بازی کرده است انکار ناپذیر و بی بدیل است و اهمیت یادآوری آن نیز از این جهت است که آیندگان نیز بدانند باید برای پاسداشت دین خود با استفاده های راه های علمی و عقلی تلاش کنند. به همین منظور نیز نهم آذربه عنوان بزرگداشت و تکریم این شخصیت تاثیرگذار علم شیعه و دنیای اسلام، تعیین گردیده است. چه خوب است که به بهانه این روزبا اندکی جستجو در کتابخانه هایمان یا فضای مجازی، اندکی بیشتر با این مرد بزرگ آشنا شده و روحیه دفاع از دین را از این طریق در خود تقویت کنیم. علاوه بر این تا کنون در مراکز دانشگاهی و فرهنگی بسیاری، مراسم بزرگداشت ایشان برگزار و آثار او مورد بررسی قرار گرفته اند.
