یادداشت؛
رمضان و توسعه مناسبات اجتماعی
خبرگزاری رضوی- جواد آرین منش؛ روزه یکی از فرایض دینی است که هر مسلمانی در ماه مبارک رمضان باید برای انجام دادن فرامین الهی از خوردن و آشامیدن، به قصد تقرب به خداوند سبحان، خوداری کند. بسیاری ممکن است به این عبادت نگاه فردی داشته باشند، زیرا افراد جامعه باید خود را ملزم کنند تا در ساعاتی معین از خوردن و آشامیدن دوری نمایند، ولی نگاه به این عبادت از جهت اجتماعی و نقشی که در توسعه مناسبات و روابط اجتماعی دارد می تواند بسیار حایز اهمیت باشد و توجه به آثار و پیامدهای اجتماعی این عبادت را بیش از انکه عبادتی فردی جلوه دهد امری اجتماعی می نماید، چراکه جامعهٔ مسلمان از آثار و فواید این عمل عبادی بهره می برد.
بی شک، اسلام تنها دینی است که تمام احکام و آداب و بنیان خود را بر اجتماع نهاده است و این معنا را آشکار اعلام کرده و در هیچ شأنی از شئون بشری مسئله اجتماع و مناسبات اجتماعی را نادیده نگرفته است.اجتماعی بودن احکام و آداب اسلام در فروع دین بسیار روشن است و در میان فروع دین آنچه به ذهن متبادر می شود این است که حداقل نماز و روزهٔ در حوزه فردی مطرح می باشد و کاری به حوزهٔ اجتماع ندارد؛ در حالی که، شارع مقدس این دو واجب را هم نمی پسندد که در حوزهٔ فردی انجام شود به همین خاطر، دستور می دهد تا جایی که امکان دارد نمازها به جماعت و اجتماعی خوانده شود و نماد بزرگ آن «نماز جمعه» در اسلام می باشد و در روزه هم خداوند تبارک و تعالی یک ماه در سال را به آن اختصاص داده است و جامعهٔ مسلمان را امر می کند که همگی برای تقرب به خدا باید در این ماه دست از خوردن و آشامیدن بردارند و جامعهٔ اسلامی سراسر وجودش رنگ و بوی الهی بیشتری پیدا کند. مهم ترین دلیل آن قرار گرفتن روزه در کنار دیگر واجباتی است که همه رنگ و بوی اجتماعی دارند. برخی آثار ماه رمضان را در تقویت مناسبات اجتماعی بشرح زیر می توان بیان کرد:
- ایجاد روحیهٔ مراقبت فردی و اجتماعی و در پی آن کاسته شدن از جرم و آسیب های اجتماعی در اجتماع؛
امام صادق(ع) حقیقت روزه و حدود روزهٔ کامل را به این شکل بیان می فرمایند:بی گمان، روزه تنها دست کشیدن از طعام و آشامیدنی نیست و برای آن شرطی است که تنها با رعایت آن، روزه کامل می گردد و آن شرط، سکوتی است که از تفکر درونی نشئت گرفته باشد. پس هنگامی که روزه گرفتید زبان خود را از دروغ نگه دارید و دیدگانتان را از ناروا فرو پوشید، با یکدیگر نزاع مکنید و بر هم حسد مبرید و غیبت یکدیگر را نکنید و با هم بحث های جدلی نکنید و دروغ نگویید و با یکدیگر به اختلاف نپردازید و نسبت به هم خشمگین نشوید و دشنام و ناسزا مگویید و القاب زشت بر یکدیگر مگذارید و با هم دشمنی و جنگ مکنید و بر یکدیگر ستم نورزید و بی خردی مکنید و از هم دل گیر مشوید. از یاد خدا و نماز غفلت مکنید و ملازم سکوت و خاموشی و بردباری، پایداری و راستی و دوری از بدکاران باشید. از سخن ناروا و دروغ و افتراء و دشمنی و گمان بد و غیبت و سخن چینی اجتناب کنید.
- ارائهٔ سبکی از زندگی اجتماعی مطلوب؛انسانی که توانسته است خود را به گرسنگی و تشنگی عادت دهد و ایامی از زندگی خود را به این حال بگذراند به یقین، روحیه ای محکم و خلل ناپذیر دارد و این آمادگی را دارد که خود را با شرایط مختلف و سخت و آسان زندگی وفق دهد و دشواری های آن را تحمل کند.
- تقویت معنویت و تحکیم ارتباط در خانواده ها؛تقویت محبت میان اعضای خانواده، گرامی داشتن بزرگ ترها، رحم به کوچک ترها و نشستن هم زمان بر سر یک سفرهٔ معنوی و شروع غذا خوردن با ذکر تسبیح خدا موجب تقویت محبت میان اعضای خانواده می شود.
افطاری دادن و دید و بازدیدهای پس از افطار،شرکت همگانی اعضای خانواده در مراسم دعا و قرائت قرآن، حضور بیشتر اعضای خانواده در خانه، فضای گرم و صمیمی و معنوی سفره های افطار و سحر، تمرین دادن کودکان و خردسالان برای گرفتن روزه، دستگیری از نیازمندان و تهیه و توزیع بسته های حمایتی گامهای موثری در تقویت مناسبات اجتماعی است.
بیداری عواطف بشری و مواسات با فقیران و نیازمندان موضوعی است که در شرایط کنونی و بویژه در پی گسترس ویروس کرونا جلوه بسیار بارزی در کشور ما پیدا کرده است. بر کسی پوشیده نیست روزه یک درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است با انجام دادن این دستور مذهبی افراد متمکن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع رابه طور محسوس، در می یابند، و هم با صرفه جویی در غذای شبانه روزی خود می توانند به کمک آن ها بشتابند. البته، ممکن است با وصف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان کرد؛ ولی اگر این مسئله جنبهٔ حسی و عینی به خود بگیرد، اثر دیگری دارد.
روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار شود، و این به خاطر آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند، چراکه اغنیا معمولا هر چه را بخواهند برای آنان فراهم است. خدا می خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیا بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند.
از امام حسن عسکری(ع) پرسیدند: «چرا روزه واجب شده است؟» و ایشان در پاسخ فرمودند: «تا ثروتمند درد گرسنگی را دریابد و به فقیر توجه کند. بنابراین می توان گفت گرچه روزه دار با عمل عبادی خویش قصد قربت و تقرب به سوی ذات لایزال الهی دارد، ولی این طور نیست که این عمل عبادی در خلأ و خارج از اجتماع بشری باشد، بلکه در میان جامعهٔ انسانی است و جامعهٔ انسانی از برکت روزه آثاری نصیبش می شود که تا ماه ها و بلکه تا سال آینده می تواند ادامه داشته باشد. پاک شدن جامعه در مدت ماه مبارک از بزه و تخلفات اجتماعی و ارائهٔ سبک زندگی موحدانه در جامعه دنیازدهٔ امروزی، و بیدار شدن عواطف و احساسات نوع دوستانه و تقویت معنویت در کانون گرم خانواده به واسطهٔ روزه، و تمرین صبر و بردباری عمومی برای جامعهٔ مسلمین، و ارتقای حسن معاشرت اجتماعی و خوش اخلاقی می تواند از جمله آثار و فواید اجتماعی روزه در ماه مبارک رمضان باشد.
بی شک، اسلام تنها دینی است که تمام احکام و آداب و بنیان خود را بر اجتماع نهاده است و این معنا را آشکار اعلام کرده و در هیچ شأنی از شئون بشری مسئله اجتماع و مناسبات اجتماعی را نادیده نگرفته است.اجتماعی بودن احکام و آداب اسلام در فروع دین بسیار روشن است و در میان فروع دین آنچه به ذهن متبادر می شود این است که حداقل نماز و روزهٔ در حوزه فردی مطرح می باشد و کاری به حوزهٔ اجتماع ندارد؛ در حالی که، شارع مقدس این دو واجب را هم نمی پسندد که در حوزهٔ فردی انجام شود به همین خاطر، دستور می دهد تا جایی که امکان دارد نمازها به جماعت و اجتماعی خوانده شود و نماد بزرگ آن «نماز جمعه» در اسلام می باشد و در روزه هم خداوند تبارک و تعالی یک ماه در سال را به آن اختصاص داده است و جامعهٔ مسلمان را امر می کند که همگی برای تقرب به خدا باید در این ماه دست از خوردن و آشامیدن بردارند و جامعهٔ اسلامی سراسر وجودش رنگ و بوی الهی بیشتری پیدا کند. مهم ترین دلیل آن قرار گرفتن روزه در کنار دیگر واجباتی است که همه رنگ و بوی اجتماعی دارند. برخی آثار ماه رمضان را در تقویت مناسبات اجتماعی بشرح زیر می توان بیان کرد:
- ایجاد روحیهٔ مراقبت فردی و اجتماعی و در پی آن کاسته شدن از جرم و آسیب های اجتماعی در اجتماع؛
امام صادق(ع) حقیقت روزه و حدود روزهٔ کامل را به این شکل بیان می فرمایند:بی گمان، روزه تنها دست کشیدن از طعام و آشامیدنی نیست و برای آن شرطی است که تنها با رعایت آن، روزه کامل می گردد و آن شرط، سکوتی است که از تفکر درونی نشئت گرفته باشد. پس هنگامی که روزه گرفتید زبان خود را از دروغ نگه دارید و دیدگانتان را از ناروا فرو پوشید، با یکدیگر نزاع مکنید و بر هم حسد مبرید و غیبت یکدیگر را نکنید و با هم بحث های جدلی نکنید و دروغ نگویید و با یکدیگر به اختلاف نپردازید و نسبت به هم خشمگین نشوید و دشنام و ناسزا مگویید و القاب زشت بر یکدیگر مگذارید و با هم دشمنی و جنگ مکنید و بر یکدیگر ستم نورزید و بی خردی مکنید و از هم دل گیر مشوید. از یاد خدا و نماز غفلت مکنید و ملازم سکوت و خاموشی و بردباری، پایداری و راستی و دوری از بدکاران باشید. از سخن ناروا و دروغ و افتراء و دشمنی و گمان بد و غیبت و سخن چینی اجتناب کنید.
- ارائهٔ سبکی از زندگی اجتماعی مطلوب؛انسانی که توانسته است خود را به گرسنگی و تشنگی عادت دهد و ایامی از زندگی خود را به این حال بگذراند به یقین، روحیه ای محکم و خلل ناپذیر دارد و این آمادگی را دارد که خود را با شرایط مختلف و سخت و آسان زندگی وفق دهد و دشواری های آن را تحمل کند.
- تقویت معنویت و تحکیم ارتباط در خانواده ها؛تقویت محبت میان اعضای خانواده، گرامی داشتن بزرگ ترها، رحم به کوچک ترها و نشستن هم زمان بر سر یک سفرهٔ معنوی و شروع غذا خوردن با ذکر تسبیح خدا موجب تقویت محبت میان اعضای خانواده می شود.
افطاری دادن و دید و بازدیدهای پس از افطار،شرکت همگانی اعضای خانواده در مراسم دعا و قرائت قرآن، حضور بیشتر اعضای خانواده در خانه، فضای گرم و صمیمی و معنوی سفره های افطار و سحر، تمرین دادن کودکان و خردسالان برای گرفتن روزه، دستگیری از نیازمندان و تهیه و توزیع بسته های حمایتی گامهای موثری در تقویت مناسبات اجتماعی است.
بیداری عواطف بشری و مواسات با فقیران و نیازمندان موضوعی است که در شرایط کنونی و بویژه در پی گسترس ویروس کرونا جلوه بسیار بارزی در کشور ما پیدا کرده است. بر کسی پوشیده نیست روزه یک درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است با انجام دادن این دستور مذهبی افراد متمکن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع رابه طور محسوس، در می یابند، و هم با صرفه جویی در غذای شبانه روزی خود می توانند به کمک آن ها بشتابند. البته، ممکن است با وصف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان کرد؛ ولی اگر این مسئله جنبهٔ حسی و عینی به خود بگیرد، اثر دیگری دارد.
روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار شود، و این به خاطر آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند، چراکه اغنیا معمولا هر چه را بخواهند برای آنان فراهم است. خدا می خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیا بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند.
از امام حسن عسکری(ع) پرسیدند: «چرا روزه واجب شده است؟» و ایشان در پاسخ فرمودند: «تا ثروتمند درد گرسنگی را دریابد و به فقیر توجه کند. بنابراین می توان گفت گرچه روزه دار با عمل عبادی خویش قصد قربت و تقرب به سوی ذات لایزال الهی دارد، ولی این طور نیست که این عمل عبادی در خلأ و خارج از اجتماع بشری باشد، بلکه در میان جامعهٔ انسانی است و جامعهٔ انسانی از برکت روزه آثاری نصیبش می شود که تا ماه ها و بلکه تا سال آینده می تواند ادامه داشته باشد. پاک شدن جامعه در مدت ماه مبارک از بزه و تخلفات اجتماعی و ارائهٔ سبک زندگی موحدانه در جامعه دنیازدهٔ امروزی، و بیدار شدن عواطف و احساسات نوع دوستانه و تقویت معنویت در کانون گرم خانواده به واسطهٔ روزه، و تمرین صبر و بردباری عمومی برای جامعهٔ مسلمین، و ارتقای حسن معاشرت اجتماعی و خوش اخلاقی می تواند از جمله آثار و فواید اجتماعی روزه در ماه مبارک رمضان باشد.
