پژوهشگر روابط خارجی در گفتگو با رضوی عنوان کرد:
ارتقای روابط با همسایگان و منطقه، تقویت پایه های امنیت و توسعه کشور است
خبرگزاری رضوی. زینب اصغریان. پیروزی انقلاب اسلامی یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر جهان اسلام است که تغییرات فراوانی را در مناسبات منطقه ای پدید آورد. اکنون سیاست خارجی جمهوری اسلامی برآمده از این تحول بزرگ، همزمان با سالگرد پیروزی انقلاب 57، تکاپوی فراوانی را شاهد است و بخشی از رویدادها و تحولات روز جامعه، کشور و منطقه معطوف به رویکردها و اقدامات دولت و نظام در حوزه روابط بین الملل می شود. در این رابطه با دکتر ابوالفضل بازرگان، دکترای روابط بین الملل از دانشگاه تهران، مدرس دانشگاه و پژوهشگر روابط خارجی و امنیت بین الملل به گفتگو نشستیم و به بررسی تلاش های دستگاه سیاست خارجی در مناسبات با کشورهای همسایه، منطقه و جهان با تأکید به مذاکرات رفع تحریم ها پرداختیم.
مذاکرات وین برای رفع تحریم ها در پرتو مقاومت مردم در حال حاضر یکی از عمده ترین اقدامات در حوزه سیاست خارجی کشور است. ارزیابی جنابعالی از این روند چیست؟
نکته این است که ما در این دوره مذاکرات در وین 7 و 8 پیشرفتهای خیلی خوبی احساس کردیم که در مقایس با مذاکرات وین 6 خیلی بیشتر به نفع ما بود مهمترین و بارزترین آن که متاسفانه خیلی کم در رسانه های داخلی به آن توجه می شود، اینست که ما در دور مذاکرات وین 6 در حقیقت سر مسائل فرابرجامی و خواسته های فرابرجامی امریکا مذاکره می کردیم و این را بارها شنیده بودیم که امریکا بدنبال یک توافق طولانی مدت تر و قوی تر است و در حقیقت امریکا تعهد خیلی جدی از ما می خواست که به محض اینکه برجام احیا شود ، ما مذاذکرات خودمان سر مسائل برجام موشکی و منطقه ای را آغاز کنیم.یعنی این بند را می خواست قید کند و در حقیقت امریکا بدنبال شروع برجام دو و س بود و در مذاکرات وین 6 ما داشتیم این کار را انجام می دادیم. اما خوشبختانه مذاکرات وین 7 و 8 ، نکته مثبتی که داشت آن هم بخاطر این که ما توانستیم ابزار چانه زنی قوی تری برای خودمان بدست بیاوریم، از جمله افزایش غنی سازی ، محدود کردن دسترسی آژانس ، رویکرد جدیدمان نسبت به چین و روسیه، عضویت مان در شانگهای و تحولاتی که در منطقه داشتیم یعنی رویکردهایی که به کشورهای منطقه داشتیم اینها کارتهای بازی ما بود و ابزار چانه زنی ما را قوی تنر کرد و امریکا را مجبور کرد که از خواسته های فرابرجامی خودش عقب بنشیند ، و مااین مسئله را تازه در وین 8 چند هفته پیش شنیدیم،که همزمان خیلی زیاد از سوی سخنگوی کاخ سفید چنندین بار شنیدیم که آقای ترامپ را مورد انتقاد قرار می دادند که خروج امریکا از برجام به شدت به ضرر ما شد دلیلش چه بود؟ چون آنا می خواستند الان برجام دو و سه را از ما بگیرند.ولی از طرفی از طرف وزیر خارجه روسیه هم شنیدیم که ما طرف های غربی را از خواسته های فرا برجامی شان (موشکی و منطقه ای) منصرف کردیم. خب این نشان می دهدک ما پیشرفتهای خوبی به نفع منافع ملی ایران داشتیم همین که امریکایی ها را مجبور کردیم دوباره سر همان برجام 2015 با ما توافق کنند و خواسته های بیشتر آنها را گرفته ایم یعنی ما توانستیم نسبتا امتیازارت بیشتری بگیریم. و یک نکته خیلی مهم این است که چین و روسیه را در خیلی از مسائل با خودمان همراه کرده ایم.
اما نکته اینجاست که امریکایی ها برای کنترل رفتاری ما در پیشرفت هسته ای ما در حال حاضر راهی جز مذاکره نمی بینند. این مسئله را بارها گفته اند.
به نظر شما مسئله تعلیق تحریم هایی که امریکا مطرح می کند بازی یا حرکت تبلیغاتی و رسانه ای امریکا است؟
این تحریمی که چند شب پیش لغو شد که کاملا یک تحریم بی اثر بود و موضوعی بود که کاملا فنی و تکنیکی است و ارتباطی به اقتصاد ما ندارد و شریکان بین المللی امریکا اجاز دخالت در برنام صلح آمیز هسته ای ایران را دارند.درحقیقت معنای پشت پرده این است که امریکا وقتی این بند را معافیتش را در 2020 لغو کرد ، تمام دسترسی و نظارتی را که از طریق غیر مستقیم روی برنامه های هسته ای ایران داشت را از خود گرفت. و این همان موقع مورد انتقاد تیم ترامپ هم قرار گرفت .الان که برگرداندند یعنی با یک تیر چند نشان می خواهند بزنند. یک قسمتی ش اینست که بازی رسانه ای می خواهند ایجاد کنند ، و بگویند ما داریم از خودمان حسن نیت نشان می دهیم. یک نکته هم این است که می خواهند از این طریق برنامه هسته ای ایران را مورد توجه داشت باشند و از سرعت بسیار زیاد پیشرفت این برنامه های هسته ای ایران جلوگیری کنند و غیرمستقیم شرکتهای اروپایی و چین و روسیه هم نظارت داشت باشند و این مسئله نشاندهنده آنست که موضوع هسته ای ما بشدت هنوزیک موضوع حل نشده است.یعنی اینکه ماعلیرغم پیشرفتهای خوبی که در مذاکرات هسته ای داشته ایم اما نهایتا ایالات متحده علاقه ای به امتیاز حداکثری دادن به ما ندارد.و بالاخره در برنامه های طولانی مدتش برجام 2 و برجام 3 را به ما تحمیل کند.ولو شده 2یا3 یا8 سال دیگر. و برای اینکه این کار را بکند باید خیالش راحت شود که ما دسترسی مان به ابزار امتیاز گیری هسته ای مان از بین می رود.این دقیقا آن جایی است که ما ضمانت اجرا ازآنها می خواهیم.
ارزیابی شما از مذاکره مستقیم با امریکا در این مرحله چیست؟
بحث تله یک مقدار بحث سیاسی است اما نگرانی اصلی وجود دارد که خیلی مهم است اینست که ما یکبار بار خروج امریکا از برجام ضربه خوردیم و تمام نگرانی مان این است که نکند دوباره چند سال دیگر امریکا بخواد از برجام خارج شود. اما اصل نگرانی اینجا نیست چون امریکا این تجربه را کرده و شکست خورده است. این کار که زمان ترامپ برای امتیازگیری از ما شکست خورد. چون ما از آنطرف مقاومت کردیم و برنامه هسته ای مان را گسترش دادیم. خطر اصلی اینست که امریکا در برجام بماند خودش حضور مستقیم داشته باشد و از بندها و نظارتهای برجام و بازرسی های برجام استفاده کند و همزمان برجام را بی اثر کند. تحریم های دیگر و به بهانه های دیگر به ما وارد کند.
نکته نهفته در برجام این است که متاسفانه طوری به ما تحمیل شده که چه ادامه آن و چه خروج از آن برای ما ضرر است. یعنی اگر ما از برجام خارج شویم و آن را ادامه ندهیم به لحاظ اقتصادی و تجاری و فشارهای بین المللی برای ما ضرر است و چه اینکه ما برجام را ادامه دهیم اقدامات و فشارهای امنیتی ممکن است برای ما بهمراه داشته باشد.
رویکردی که جمهوری اسلامی ایران در دولت سیزدهم پیش گرفته دانسته به نقاط ضعف برجام است یعنی می داند برجام ضرر دارد و چیز خاصی برای ما بهمراه ندارد یعنی قرار نیست منافع طولانی مدت برای ما تامین کند و رویکرد دولت سیزدهم بر این است که برجام رابه عنوان یک توافق کوتاه مدت موقت با منافع حداقلی مدنظر دارد. اما راههای دیگر را برای حفظ منافع خودش دارد دنبال می کند. ما می بینیم که دولت سیزدهم منتظر برجام ننشته است و کارهای خود را با چین و روسیه پیش می برد در منطقه و اکو فعال شده است یا در سازمان شانگهای فعال شده ایم.
راهکارهای پیشنهادی شما برای تقویت و ارتقای سیاست خارجی کشور چیست؟
مهمترین کاری که ما در سیاست خارجی باید انجام دهیم که تاحدودی در حال انجامیم اما هنوز کم است رویکر ما به منطقه و توجه به همسایگان است.(سیاست همسایگی و منطقه گرایی) ما در منطقه بخاطر تحولات جدیدی که در حال ایجاد است مثل خروج تدریجی نیروهای امریکا از منطقه ، منطقه ما شاهد نظم جدیدی خواهد بود. و ما در این نظم جدید باید به مراتب فعالتر باشیم. باید به مراتب از فرصتها استفاده کنیم ما الان به عنوان یک کشور مهم قدرتمند در منطقه مورد پذیرش کشورهای منطقه هستیم حتی بسیاری از کشورهایی که رقیب جدی ما در منطقه هستند اما خواهان تنش زدایی با ما هستند ازجمله امارات و عربستان. ما ترکیه و جمهوری آذربایجان را علیرغم همه چالش ها سر مسئله قرهباغ داشتیم می بینیم پاکستان را می بینیم. ما از این فرصت باید بیشتر به مراتب استفاد کنیم چون می بینیم که ترکیه دارد خودش را به عربستان و امارات نزدیک می کند. رژیم صهیونیستی فعال شده و خودش را دارد به کشورهای منطقه نزدیک می کند امارات و پاکستان هم همین طورند. اما درست است که ما نسبت به دولت قبلی در منطقه فعال شده ایم اما در مقایسه با میزان فعالیت خود کشورهای منطقه، فعالیت مان خیلی کم است و اگر در منطقه و سیاست همسایگی مان قوی تر شویم پایه های امنیتی دفاعی با کشورهای منطقه و همسایگان خود داشته باشیم ؛ روابط تجاری مان را درست کنیم هم از امریکا می توانیم بیشتر امتیاز بگیریم و هم از چین و روسیه. که یکی از مهمترین ابزار چانه زنی ما رویکردمان در بحث همسایگی و منطقه است.
مذاکرات وین برای رفع تحریم ها در پرتو مقاومت مردم در حال حاضر یکی از عمده ترین اقدامات در حوزه سیاست خارجی کشور است. ارزیابی جنابعالی از این روند چیست؟
نکته این است که ما در این دوره مذاکرات در وین 7 و 8 پیشرفتهای خیلی خوبی احساس کردیم که در مقایس با مذاکرات وین 6 خیلی بیشتر به نفع ما بود مهمترین و بارزترین آن که متاسفانه خیلی کم در رسانه های داخلی به آن توجه می شود، اینست که ما در دور مذاکرات وین 6 در حقیقت سر مسائل فرابرجامی و خواسته های فرابرجامی امریکا مذاکره می کردیم و این را بارها شنیده بودیم که امریکا بدنبال یک توافق طولانی مدت تر و قوی تر است و در حقیقت امریکا تعهد خیلی جدی از ما می خواست که به محض اینکه برجام احیا شود ، ما مذاذکرات خودمان سر مسائل برجام موشکی و منطقه ای را آغاز کنیم.یعنی این بند را می خواست قید کند و در حقیقت امریکا بدنبال شروع برجام دو و س بود و در مذاکرات وین 6 ما داشتیم این کار را انجام می دادیم. اما خوشبختانه مذاکرات وین 7 و 8 ، نکته مثبتی که داشت آن هم بخاطر این که ما توانستیم ابزار چانه زنی قوی تری برای خودمان بدست بیاوریم، از جمله افزایش غنی سازی ، محدود کردن دسترسی آژانس ، رویکرد جدیدمان نسبت به چین و روسیه، عضویت مان در شانگهای و تحولاتی که در منطقه داشتیم یعنی رویکردهایی که به کشورهای منطقه داشتیم اینها کارتهای بازی ما بود و ابزار چانه زنی ما را قوی تنر کرد و امریکا را مجبور کرد که از خواسته های فرابرجامی خودش عقب بنشیند ، و مااین مسئله را تازه در وین 8 چند هفته پیش شنیدیم،که همزمان خیلی زیاد از سوی سخنگوی کاخ سفید چنندین بار شنیدیم که آقای ترامپ را مورد انتقاد قرار می دادند که خروج امریکا از برجام به شدت به ضرر ما شد دلیلش چه بود؟ چون آنا می خواستند الان برجام دو و سه را از ما بگیرند.ولی از طرفی از طرف وزیر خارجه روسیه هم شنیدیم که ما طرف های غربی را از خواسته های فرا برجامی شان (موشکی و منطقه ای) منصرف کردیم. خب این نشان می دهدک ما پیشرفتهای خوبی به نفع منافع ملی ایران داشتیم همین که امریکایی ها را مجبور کردیم دوباره سر همان برجام 2015 با ما توافق کنند و خواسته های بیشتر آنها را گرفته ایم یعنی ما توانستیم نسبتا امتیازارت بیشتری بگیریم. و یک نکته خیلی مهم این است که چین و روسیه را در خیلی از مسائل با خودمان همراه کرده ایم.
اما نکته اینجاست که امریکایی ها برای کنترل رفتاری ما در پیشرفت هسته ای ما در حال حاضر راهی جز مذاکره نمی بینند. این مسئله را بارها گفته اند.
به نظر شما مسئله تعلیق تحریم هایی که امریکا مطرح می کند بازی یا حرکت تبلیغاتی و رسانه ای امریکا است؟
این تحریمی که چند شب پیش لغو شد که کاملا یک تحریم بی اثر بود و موضوعی بود که کاملا فنی و تکنیکی است و ارتباطی به اقتصاد ما ندارد و شریکان بین المللی امریکا اجاز دخالت در برنام صلح آمیز هسته ای ایران را دارند.درحقیقت معنای پشت پرده این است که امریکا وقتی این بند را معافیتش را در 2020 لغو کرد ، تمام دسترسی و نظارتی را که از طریق غیر مستقیم روی برنامه های هسته ای ایران داشت را از خود گرفت. و این همان موقع مورد انتقاد تیم ترامپ هم قرار گرفت .الان که برگرداندند یعنی با یک تیر چند نشان می خواهند بزنند. یک قسمتی ش اینست که بازی رسانه ای می خواهند ایجاد کنند ، و بگویند ما داریم از خودمان حسن نیت نشان می دهیم. یک نکته هم این است که می خواهند از این طریق برنامه هسته ای ایران را مورد توجه داشت باشند و از سرعت بسیار زیاد پیشرفت این برنامه های هسته ای ایران جلوگیری کنند و غیرمستقیم شرکتهای اروپایی و چین و روسیه هم نظارت داشت باشند و این مسئله نشاندهنده آنست که موضوع هسته ای ما بشدت هنوزیک موضوع حل نشده است.یعنی اینکه ماعلیرغم پیشرفتهای خوبی که در مذاکرات هسته ای داشته ایم اما نهایتا ایالات متحده علاقه ای به امتیاز حداکثری دادن به ما ندارد.و بالاخره در برنامه های طولانی مدتش برجام 2 و برجام 3 را به ما تحمیل کند.ولو شده 2یا3 یا8 سال دیگر. و برای اینکه این کار را بکند باید خیالش راحت شود که ما دسترسی مان به ابزار امتیاز گیری هسته ای مان از بین می رود.این دقیقا آن جایی است که ما ضمانت اجرا ازآنها می خواهیم.
ارزیابی شما از مذاکره مستقیم با امریکا در این مرحله چیست؟
بحث تله یک مقدار بحث سیاسی است اما نگرانی اصلی وجود دارد که خیلی مهم است اینست که ما یکبار بار خروج امریکا از برجام ضربه خوردیم و تمام نگرانی مان این است که نکند دوباره چند سال دیگر امریکا بخواد از برجام خارج شود. اما اصل نگرانی اینجا نیست چون امریکا این تجربه را کرده و شکست خورده است. این کار که زمان ترامپ برای امتیازگیری از ما شکست خورد. چون ما از آنطرف مقاومت کردیم و برنامه هسته ای مان را گسترش دادیم. خطر اصلی اینست که امریکا در برجام بماند خودش حضور مستقیم داشته باشد و از بندها و نظارتهای برجام و بازرسی های برجام استفاده کند و همزمان برجام را بی اثر کند. تحریم های دیگر و به بهانه های دیگر به ما وارد کند.
نکته نهفته در برجام این است که متاسفانه طوری به ما تحمیل شده که چه ادامه آن و چه خروج از آن برای ما ضرر است. یعنی اگر ما از برجام خارج شویم و آن را ادامه ندهیم به لحاظ اقتصادی و تجاری و فشارهای بین المللی برای ما ضرر است و چه اینکه ما برجام را ادامه دهیم اقدامات و فشارهای امنیتی ممکن است برای ما بهمراه داشته باشد.
رویکردی که جمهوری اسلامی ایران در دولت سیزدهم پیش گرفته دانسته به نقاط ضعف برجام است یعنی می داند برجام ضرر دارد و چیز خاصی برای ما بهمراه ندارد یعنی قرار نیست منافع طولانی مدت برای ما تامین کند و رویکرد دولت سیزدهم بر این است که برجام رابه عنوان یک توافق کوتاه مدت موقت با منافع حداقلی مدنظر دارد. اما راههای دیگر را برای حفظ منافع خودش دارد دنبال می کند. ما می بینیم که دولت سیزدهم منتظر برجام ننشته است و کارهای خود را با چین و روسیه پیش می برد در منطقه و اکو فعال شده است یا در سازمان شانگهای فعال شده ایم.
راهکارهای پیشنهادی شما برای تقویت و ارتقای سیاست خارجی کشور چیست؟
مهمترین کاری که ما در سیاست خارجی باید انجام دهیم که تاحدودی در حال انجامیم اما هنوز کم است رویکر ما به منطقه و توجه به همسایگان است.(سیاست همسایگی و منطقه گرایی) ما در منطقه بخاطر تحولات جدیدی که در حال ایجاد است مثل خروج تدریجی نیروهای امریکا از منطقه ، منطقه ما شاهد نظم جدیدی خواهد بود. و ما در این نظم جدید باید به مراتب فعالتر باشیم. باید به مراتب از فرصتها استفاده کنیم ما الان به عنوان یک کشور مهم قدرتمند در منطقه مورد پذیرش کشورهای منطقه هستیم حتی بسیاری از کشورهایی که رقیب جدی ما در منطقه هستند اما خواهان تنش زدایی با ما هستند ازجمله امارات و عربستان. ما ترکیه و جمهوری آذربایجان را علیرغم همه چالش ها سر مسئله قرهباغ داشتیم می بینیم پاکستان را می بینیم. ما از این فرصت باید بیشتر به مراتب استفاد کنیم چون می بینیم که ترکیه دارد خودش را به عربستان و امارات نزدیک می کند. رژیم صهیونیستی فعال شده و خودش را دارد به کشورهای منطقه نزدیک می کند امارات و پاکستان هم همین طورند. اما درست است که ما نسبت به دولت قبلی در منطقه فعال شده ایم اما در مقایسه با میزان فعالیت خود کشورهای منطقه، فعالیت مان خیلی کم است و اگر در منطقه و سیاست همسایگی مان قوی تر شویم پایه های امنیتی دفاعی با کشورهای منطقه و همسایگان خود داشته باشیم ؛ روابط تجاری مان را درست کنیم هم از امریکا می توانیم بیشتر امتیاز بگیریم و هم از چین و روسیه. که یکی از مهمترین ابزار چانه زنی ما رویکردمان در بحث همسایگی و منطقه است.
