خبرگزاری رضوی 31 خرداد 1397 ساعت 10:35 https://www.razavi.news/fa/article/29928/بهداشت-سلامت-روانی-خانواده-فرهنگ-رضوی -------------------------------------------------- عنوان : بهداشت و سلامت روانی "خانواده" در فرهنگ رضوی -------------------------------------------------- متن : بهداشت روانی و سلامت روانی، رابطه ی بسیار تنگاتنگ و نزدیک به هم دارند. در مورد بهداشت روانی، تعاریف متعددی شده است. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روانی عبارت است از: " حالت رفاه کل جسمی، روانی و اجتماعی؛ نه به این که تنها بیماری نباشد". از نگاهی دیگر، بهداشت روانی به معنای سلامت فکر است و منظور، نشان دادن وضع مثبت و سلامت روانی است که می تواند به ایجاد تحرک، پبشرفت و تکامل فردی و بین المللی نماید؛ زیرا وقتی سلامت روانی شناخته شد، برای دستیابی به آن اقدام می شود و بدین روی، راه برای تکامل فردی و خانوادگی و اجتماعی باز می گردد. بهداشت روان عبارت است از: تامین و حفظ سلامت روانی، فرد و اجتماعی به طوری که فرد بتواند فعالیت های روزمره خود را به خوبی انجام دهد؛ با افراد خانواده و محیط خود ارتباط مناسب برقرار نماید و رفتار غیرعادی از نظر مردم محل خود نداشته باشد. بهداشت روان، علم و کارِ حفظ سلامت و کفایت روانی و مطلوب سازی رفتار شخصی و اجتماعی؛ به منظور استفاده مثبت از توانایی ها و استعدادهای فطری و نیز پیشگیری ازاختلالات روانی است. در اسلام بهداشت روانی به معنای بهداشت نفس انسانی است. تعریف بهداشت روانی در اسلام عبارت است از: اصول و روش های مشروعی که در وهله اول باعث تامین، ایجاد و حفظ و در وهله دوم تقویت و تکامل نفس و در وهله سوم به درمان بیماری های روانی انسان مسلمان تا رسیدن به مرتبه کما مطلق است. منظور از اصول و روش های مشروع شیوع های علمی و عملی است که در دستورات اسلام آمده و به کار بستن آن ها باعث سلامت روان انسان می گردد. باید به این نکته توجه نمود که وقتی صحبت از بهداشت روان می کنیم، منظور بیشتر، دستیابی به درجه بالایی از سلامت روانی است. به عبارت دیگر، منظور، رساندن فرد به انسانی شایسته و لایق است که دارای انسجام شخصی و روانی بوده و قادر باشد کارکردها و مسئولیت های خویش را به نحوه مطلوب انجام دهد. به عیارت دیگر حفظ سبک زندگی سالم و به هنجار در خانواده، بیش از پیشگیری بیماری ضرورت دارد. و همراهی کردن مسئولیت شخصی و فعالیت برای رسیدن به سلامت نیز لازم است. بهداشت روانی به عنوان یک زمینه علمی و تخصصی، در محدوده روانشناسی و روانپزشکی است که اهداف گرانمایه ای در بطن خود دارد؛ از جمله ایجاد سلامت روان برای همه مردم با ایجاد زمینه یی برای پیشگیری ناشی از برگشت بیماری های روانی، ایجاد محیط سالم برای بقراری روابط صحیح انسانی و ایجاد زمینه ای مساعد جهت آموزش و رشد. لذا بهداشت روانی علمی برای بهزیستی، رفاه اجتماعی و سازش منطقی با پیشامدهای زندگی است. عوامل تقویت کننده بهداشت و سلامت روانی خانواده در فرهنگ رضوی با توجه به اهدافی که برای بهداشت و سلامت روانی مطرح شد، سعی و کوشش در جهت تقویتِ آن برای خانواده ها ضروری به نظر می رسد. در فرهنگ رضوی همچون سایر آموزه های دینی، به ایجاد و تقویت سلامت خانواده ها تاکید شده است؛ برخی از مهم ترین عوامل تقویت کننده ی بهداشت و سلامت روان در فرهنگ رضوی در ادامه اشاره شده است. ایجاد ارتباط درست در خانواده ایجاد ارتباط با افراد به دو صورت امکان می پذیرد: یکی ارتباط کلامی و از طریق زبان است و دیگری ارتباط غیرکلامی که شامل: خوش رفتاری، محبت نمودن به دیگری، هدیه دادن، صدقه دادن و... می باشد. ارتباط درست کلامی روایات صحیحی که از سیره و سخنان امام رضا(ع) به ما رسیده است، گویای روشنی برای این ادعا است که امام رضا(ع)، یکی از برجسته ترین اشخاص در جهان اسلام است که در ایجاد ارتباط درستِ کلامی سرلوحه عام و خاص بوده است. امام رضا(ع) با مردم نشست و برخاست داشتند و در تعاملات اجتماعی، بالاخص با خانواده ی خود، به نیککو ترین صورت، با آنان برخود می نمودند. این سیره چنان نیکو بود که با الگوقرار دادن آن، ما می توانیم روش صحیح برخورد اسلامی با افراد گوناگون را بیاموزیم. رفتار امام رضا(ع) با فرزندش امام جواد(ع) نمونه ای بارز ارتباط صحیح کلامی با اعضای خانواده شان است. امام رضا(ع) به عنوان پدر در خانواده، آن قدر با فرزندشان با محبت بودند که ایشان را با نام صدا نمیزدند؛ بلکه بیشتر با کنیه مورد خزاب قرار می دادند. به عنوان مثال می فرمودند: " ابوجعفر برای من نوشته اند و من برای ابوجعفر نوشتم". بنابراین امام رضا(ع)، این گونه اعضای خانواده را مورد احترام و نمجید قرار می دادند. همچنین ایشان نسبت به حضرت معصومه(س) خیلی با محبت بودند. شمه یی از فضایل ومکارم اخلاقی آن حضرت در کلام هایشان، به حساب یک روایت ذکر می شود:" امام رضا(ع) به هیچ کس در بین کلام توهین نمی کرد و کلام وی را قطع نمی نمود. حاجت هیچ کس را رد نمی نمود،... به موالی و غلامان خود بد نمی گفت، همیشه تبسم می کرد و قهقهه می زد و ... ." ارتباط درست غیرکلامی همان طور که گفته شد، ارتباط برقرار نمودن به دو صورت است. یکی به صورت رفتاری و غیرکلامی است./ از جمله این رفتارها می توان به ابراز محبتِ غیر زبانی، انس گرفتن با افراد خانواده، صدقه دادن برای سلامتی اعضای خانواده و خوش رفتاری اشاره نمود. تمام این رفتارها، در ایجاد سلامت روحی و روانی خانواده ها نش تاثیرگذار و بسزایی داشته است که اکنون نیز در علم روانشناسی و روانپزشکی به اثبات رسیده است. خداوند در قرآن کریم می فرماید: " و از نشانه های او این که از نوع خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدان ها آرام گیرد و رحمت نهاد، آری، در این نعمت برای مردمی که می اندیشند، قطعا نشانه هایی است." هریک از مرد و زن فی نفسه ناقص، و محتاج به طرف دیگر است، و از مجموع آن دو، واحدی تام  و تمام درست می شود، و به خاطر همین نقص و احتیاج است که هریک به سوی دیگری حرکت می کند، و چون بدان رسید آرام می شود، چون هر ناقصی مشتاق به کمال است، و هر محتاجی مایل به زوالحاجت و فقر خویشاست. کلمه مودت نوعی تاثیر نفسانی است، که از مشاهده محرومیت محرومی که کمالی ندارد، و محتاج به رفع نقص است، در دل پدید می آید، و صاحب دل  را وادار می کند به این که در مقام برآید و او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند. یکی از روشن ترین جلوه کگاه ها و مواد خودنمایی مودت و رحمت، جامعه کوچک خانوادهاست، چون و زن وشوهر در محبت و مودت ملازم یکدیگرند، و این دو باهم و مخصوصا زن، فرزندان کوچک تر را رحم می کنند، چون درآن ها  ضعف و عجز مشاهده می کنند، لذا آن ها محبت و مودت وادارشان می کند به این که در حفظ و حراست، تغذیه، لباس، منزل، و تربیت او بکوشند، و اگر این رحمت نبود،نسل به کلی منقطع می شد، و هرگز نوع بشر تدام نمی یافت. و به طوری که از سیاق بر می آید مراد از" مودت و رحمت" در آیه، همان مودت و رحمت خانوادگی است، هرچند که اطلاق آیه شامل مودت و رحمت اجتماعی نیز می شود. فرهنگ رضوی با تاسی از آموزه های وحیانی قران کریم، در ایجاد ارتباط درست کلامی و غیر کلامی الگوی و معیار شایسته است. قبل از تولد امام جواد(ع) شخصی به امام رضا(ع) می گوید شما کودکان را دوست دارید پس از خداوند بخواهید پسری به شما عطا نماید. حضرت فرمود: خداوند پسری به من خواهد داد که وارث من می شود. هنگامی که ابا جعفر متولد شدند، حضرت در طول شب، گهواره ایشان را حرکت می دادند و با او بازی می کرند. امام فرزندشاان را آن قدر دوست می داشتند که شب را نمیخوابیدندو گهواره امام جواد(ع) را حرکت می دادند. به ایشان عرض شد: آیل مردم با پسرانشان این چنین رفتار می کنند؟ حضرت فرمودند: این پسر مانند عامه مردم نیست و به دنیا آمدن و رشد نمودنش مانند پدران پاکش است. یکی از موارد ایجاد ارتباط غیرکلامی در فرهنگ رضوی آن است که امام رضا(ع) گزارش می کنند: هرگاه امام تنها می شد و فارغ از مسائل روزمره اعضاء خانواده، اطرافیان و حتی کارگران را گرد خود جمع می کرد، با آن ها انس می گرفت، و بر سر یک سفره آنان را می نشاند. امام رضا(ع) روایت کرده اند که ذکر آن در اینجا خالی از لطف نیست: " چندسالی در بنی اسرائیل خشکسالی شدیدی پدید آمد. زنی تکه نانی داشت، آن را دردهانشد که بخورد، سایلی صدا زد ای کنیز خدا گرسنه ام. زن با خود گفت: در این زمان صدقه می دهم. پس لقمه را از دهان خارج کرد و به فقیر داد. این زن بچه کوچکی داشت که در حال جمع آو.ری هیزم از صحرا بود، که گرگی آمد و او را برد. در این هنگام مادر به دنبال گرگ دوید. پس خدای متعال جبرئیل را فرستاد وغلام را از دهانگرگ گرفت و به مادر بازگرداند. پس جبرییل گفت: ای کنیز خدا آیا به این لقمه، به جای آن لقمه راضی شدی؟" با اسناد نقل شده امام رضا(ع) فرمود که محمدبن علی(ع) فرموده: پیوند با خویشاوندان و خوش رفتاری با همسایگان باعث افزایش ثروت می شود. روایاتی که ذکر گردید، بیانگر میزان اهمیت و توجه امام رضا(ع) به مسئله ارتباطات غیرکلامی، و در نهایت تاثیر آنها بر سلامت روانی خانواده است. منبع: بازشناسی سلامت روانی خانواده در سیره و سخنان امام رضا(ع)، نجمه گراوند و مظفر علی دادی گراوند، چاپ شده در مجموعه مقالات برگزیده سومین همایش علمی- پژوهشی منزلت خانواده و سبک زندگی در فرهنگ رضوی، 1393، بنیاد بین المللی فرهنگی، هنری امام رضا(ع9، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.