گزارشی از جزییات جنجال وجود سم «افلاتوکسین» در شیر؛
بدون نگرانی شیر بنوشید
خبرگزاری رضوی- چند روز پیش بود که بهادر حاجی محمدی بازرس انجمن بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران، در برنامه سلام صبح بخیر شبکه سه به ادعای توزیع شیرهای پاستوریزه آلوده به سم «افلاتوکسین» در کشور پرداخت و در همان برنامه به صورت واضح اسمی از استان مازندران آن هم با آمار نسبتا بالا آورد. دیری نگذشت که موجی از نگرانی ها و اعتراضات چه از سمت مردم و چه مسئولان امنیت غذایی و بهداشتی به راه افتاد و فضای مجازی پر شد از خبرهایی با عنوان سم در شیر، تا مدتی شیر نخورید، شیرهای توزیع شده در بازار سمی است.
اما اصلا سم افلاتوکسین چیست؟ چه خطراتی دارد؟ چرا یک باره این موضوع مطرح شد و تا چه اندازه صحت دارد؟ متولیان امنیت غذایی و وزارت بهداشتی در این زمینه چه اقداماتی را انجام داده اند؟ و پاسخ فعالان صنایع غذایی به این پرسش ها چیست؟ این ها مواردی است که در این گزارش به آن پرداخته شده است و زوایای جنجالی که این چند روز ایجاد شده را مورد بررسی قرار داده ایم.
افلاتوکسین سرطان زا است؟
افلاتوکسین‌ها سموم قارچی طبیعی هستند که انسان را از طریق مواد غذایی آلوده مانند تخم مرغ، شیر و محصولات لبنی بیمار می‌کنند و می‌توانند سرطان زا باشند. از بین محصولات کشاورزی مصرفی، گونه های قارچی تولید کننده آفلاتوکسین تمایل بالایی برای تولید سم در مغزها (بویژه پسته، بادام، گردو و بادام زمینی)، ذرت و دانه های روغنی (سویا و پنبه دانه) دارند اما در بین محصولات دامی اگرچه آفلاتوکسین در بدن دام تولید نمی شود اما شیر، تخم مرغ و گوشت از جمله منابع آفلاتوکسین در رژیم غذایی محسوب می شوند. زمانی که از مواد غذایی کپک زده و ناسالم در خوراک دام استفاده می شود، آفلاتوکسین های تولید شده به بدن دام منتقل می شود. لذا باید استفاده از نان ها و سایر منابع غذایی کپک زده در خوراک دام ممنوع شود، چرا که در نهایت این سموم در غذاهای حیوانی تجمع یافته و با مصرف آنها به بدن انسان وارد می شوند. بهترین راه پیشگیری، اجتناب از خوردن مواد غذایی آلوده به آفالاتوکسین است. پسته به سادگی به سم آفلاتوکسین آلوده می‌شود. از خوردن پسته‌های با طعم تلخ یا با رطوبت زیاد باید اجتناب کرد. همچنین مغز پسته احتمال آلودگی بیشتری نسبت به پسته با پوست میباشد. استفاده نکردن از محصولات مشکوک به سم آفلاتوکسن می توان به پیشگیری از خطرات ناشی از این سم کمک کند.
اظهارات متولیان وزارت بهداشت
اما این که افلاتوکسین موجود در شیر برای سلامتی مضر است یا نه سوالی است که معاون کل وزارت بهداشت به آن پاسخ داده و گفته مردم نگرانی بابت مصرف آن نداشته باشند و این امر مانند آن است که بگوییم، چون امکان تصادف در خیابان وجود دارد مردم به خیابان نروند هرچند که آمار تصادف در کشور رو به افزایش است.
ایرج حریرچی با تاکید بر اینکه مردم مصرف شیر را از سبد غذایی خود حذف نکنند، گفت: اینکه لبنیات حاوی آفلاتوکسین باشد، اجتناب ناپذیر است و همیشه و همه جا موجود بوده و هست و قاعدتا آفلاتوکسین در شیر غیر پاستوریزه به دلیل عدم کنترل بیشتر است.
وی با بیان این که حتی در کشورهای اروپایی که سختگیرانه‌ترین استاندارها را دارند هم آفلاتوکسین در لبنیات وجود دارد. باید توجه داشت میانگین این سم حدود ۵۰ تا ۶۰ نانوگرم در لیتر در تمام شیرهای کشور است. معاون کل وزارت در تشریح این موضوع گفت: اگر مقیاس، کدکس اروپا باشد، خود عدد تقریبا بالاست چون عدد کدکس اروپا ۵۰ نانوگرم در لیتر است. اگر کدکس ایران باشد حدود ۱۰۰ است که قابل قبول و اگر کدکس آمریکا باشد که میزان آن ۵۰۰ نانوگرم است، با این معیار، تقریبا تمام نمونه‌ها قابل قبول هستند.
حریرچی تاکید کرد: بررسی ۵۰ مطالعه در ایران در چند سال اخیر نشان می‌دهد طی ۱۰ سال گذشته میزان این سم در شیر رو به کاهش است. اگرچه هنوز با میزانی که با محصولات کشورهای اروپایی است قابل مقایسه نیست و حداقل ۳۰ تا ۴۰ نانو گرم در شیر بیشتر است.
اطلاعیه سازمان دامپزشکی چه بود؟
سازمان دامپزشکی کشور نیز طی اطلاعیه ای با رد وجود سم آفلاتوکسین در شیر تولیدی کشور اعلام کرد استاندارد ایران در این زمینه از اتحادیه اروپا سختگیرانه تر است.
سازمان دامپزشکی کشور طی اطلاعیه ای با رد وجود سم آفلاتوکسین در شیر تولیدی کشور اعلام کرد« اظهارات شخصی به عنوان کارشناس در برنامه شبکه سه سیما کذب محض، غیر علمی ، غیر مستند و مصداق واقعی تشویش اذهان عمومى است»
بر اساس برنامه های توسعه ای انجام گرفته در کشور ، در حال حاضر 400 کارخانه شیر پاستوریزه در کشور فعال هستند و در حوزه تولید شیر خام رتبه 11 دنیا هستیم.در حوزه تأمین ماده اولیه کارخانجات لبنی تعداد 1600 مرکز جمع‌آوری شیر خام و صنایع وابسته در حال فعالیت هستند.
در این مراکز در چهارچوب ضوابط بهداشتی دامپزشکی کنترل های تخصصی بهداشتی اعم از نمونه برداری و آزمایشات لازم صورت می پذیرد و حمل و نقل شیر و فراوردهاى آن با مدرنترین روش های بهداشتی صورت می پذیرد و حتی تردد وسائط نقلیه شیر و فرآورده های لبنی رصد و پایش می شود که مواد اولیه 400 کارخانه تولید لبنیات کشور را فراهم می کنند.
برنامه های بهداشتی سلامت شیر و فرآورده لبنی در تمامی سطوح از جمله مدیریت بهداشت گاوداری ها، مدیریت بهداشت در مراکز جمع آوری شیر و مدیریت بهداشت در کارخانجات شیر و لبنیات مطابق با استانداردهای ملی و کدکس آلیمانتاریوس ( استاندارد بین المللى) صورت می پذیرد. تمامى این مراحل تحت نظارت سازمان دامپزشکی کشور و وزارت بهداشت بصورت دائم و مستمر صورت می پذیرد.
استاندرد میزان افلاتوکسین در ذرت دامی در کشور ما برابر با ٥ در میلیارد می باشد و این در حالی است که استاندارد اتحادیه اروپا برای آفلاتوکسین چهار برابر(20 ppb ) استاندارد ملی ایران می باشد."
مردم بدون نگرانی شیر مصرف کنند
اما رییس سازمان غذا و دارو نیز به مردم تاکید کرد مصرف «شیر» را متوقف نکنید. میزان آفلاتوکسین در شیر و لبنیات بسیار ناچیز است. توصیه اکید ما این است که مردم به تبلیغات سوء توجه نداشته باشند و مصرف شیر را متوقف نکنند. در حال حاضر میزان مصرف شیر در کشور یک پنجم استاندارد است. به مردم اطمینان کامل می‌دهیم که شیر و انواع لبنیات پاستوریزه را که تحت کنترل وزارت بهداشت است را بدون نگرانی مصرف کنند.
بیانیه سازمان ملی استاندارد ایران
سازمان ملی استاندارد ایران، اظهار کارشناس میهمان در صدا و سیما درخصوص آلودگی شیر پاستوریزه به سم آفلاتوکسین را تکذیب و در همین زمینه بیانیه ای صادر کرد.
در بخشی از این بیانیه آمده است اجرای استاندارد در فرآورده‌های لبنی از جمله شیر فرادما، پنیر، کره، خامه و دوغ ( به استثنای تولیدات سنتی) اجباری بوده و در حال حاضر ۴۶۹ واحد تولیدی در زمینه تولید شیر پاستوریزه فعالیت دارند که از این تعداد ۴۵۱ واحد تولیدی (۹۵ درصد ) موفق به دریافت پروانه کاربرد علامت استاندارد ملی ایران شده اند و ۱۸ واحد تولیدی نیز در مراحل دریافت پروانه نشان استاندارد هستند.
برای واگذاری پروانه، کل فرآیند تولید از مواد اولیه تا محصول نهایی تحت کنترل و بازرسی سازمان ملی استاندارد ایران قرار می گیرد و در صورت وجود هر گونه آلودگی و یا سم، بطور حتم با آن برخورد شده و از چرخه مصرف خارج می شود. علاوه بر آن با اجرای طرح کنترل بازار، صدها نمونه از سطح بازار در سراسر کشور خریداری و آزمایش می شود، لذا آماری که توسط فرد به اصطلاح کارشناس داده شده، واقعیت ندارد.
در پایان باید به این نکته تاکید داشت در مواردی که بیان برخی مطالب می تواند به سلامت جامعه صدمه وارد کند باید کارشناسان با عدله رسمی و علمی به بیان مطالب خود بپردازند تا بیان برخی موضوعات نگرانی جامعه را به دنبال نداشته باشد.
اما اصلا سم افلاتوکسین چیست؟ چه خطراتی دارد؟ چرا یک باره این موضوع مطرح شد و تا چه اندازه صحت دارد؟ متولیان امنیت غذایی و وزارت بهداشتی در این زمینه چه اقداماتی را انجام داده اند؟ و پاسخ فعالان صنایع غذایی به این پرسش ها چیست؟ این ها مواردی است که در این گزارش به آن پرداخته شده است و زوایای جنجالی که این چند روز ایجاد شده را مورد بررسی قرار داده ایم.
افلاتوکسین سرطان زا است؟
افلاتوکسین‌ها سموم قارچی طبیعی هستند که انسان را از طریق مواد غذایی آلوده مانند تخم مرغ، شیر و محصولات لبنی بیمار می‌کنند و می‌توانند سرطان زا باشند. از بین محصولات کشاورزی مصرفی، گونه های قارچی تولید کننده آفلاتوکسین تمایل بالایی برای تولید سم در مغزها (بویژه پسته، بادام، گردو و بادام زمینی)، ذرت و دانه های روغنی (سویا و پنبه دانه) دارند اما در بین محصولات دامی اگرچه آفلاتوکسین در بدن دام تولید نمی شود اما شیر، تخم مرغ و گوشت از جمله منابع آفلاتوکسین در رژیم غذایی محسوب می شوند. زمانی که از مواد غذایی کپک زده و ناسالم در خوراک دام استفاده می شود، آفلاتوکسین های تولید شده به بدن دام منتقل می شود. لذا باید استفاده از نان ها و سایر منابع غذایی کپک زده در خوراک دام ممنوع شود، چرا که در نهایت این سموم در غذاهای حیوانی تجمع یافته و با مصرف آنها به بدن انسان وارد می شوند. بهترین راه پیشگیری، اجتناب از خوردن مواد غذایی آلوده به آفالاتوکسین است. پسته به سادگی به سم آفلاتوکسین آلوده می‌شود. از خوردن پسته‌های با طعم تلخ یا با رطوبت زیاد باید اجتناب کرد. همچنین مغز پسته احتمال آلودگی بیشتری نسبت به پسته با پوست میباشد. استفاده نکردن از محصولات مشکوک به سم آفلاتوکسن می توان به پیشگیری از خطرات ناشی از این سم کمک کند.
اظهارات متولیان وزارت بهداشت
اما این که افلاتوکسین موجود در شیر برای سلامتی مضر است یا نه سوالی است که معاون کل وزارت بهداشت به آن پاسخ داده و گفته مردم نگرانی بابت مصرف آن نداشته باشند و این امر مانند آن است که بگوییم، چون امکان تصادف در خیابان وجود دارد مردم به خیابان نروند هرچند که آمار تصادف در کشور رو به افزایش است.
ایرج حریرچی با تاکید بر اینکه مردم مصرف شیر را از سبد غذایی خود حذف نکنند، گفت: اینکه لبنیات حاوی آفلاتوکسین باشد، اجتناب ناپذیر است و همیشه و همه جا موجود بوده و هست و قاعدتا آفلاتوکسین در شیر غیر پاستوریزه به دلیل عدم کنترل بیشتر است.
وی با بیان این که حتی در کشورهای اروپایی که سختگیرانه‌ترین استاندارها را دارند هم آفلاتوکسین در لبنیات وجود دارد. باید توجه داشت میانگین این سم حدود ۵۰ تا ۶۰ نانوگرم در لیتر در تمام شیرهای کشور است. معاون کل وزارت در تشریح این موضوع گفت: اگر مقیاس، کدکس اروپا باشد، خود عدد تقریبا بالاست چون عدد کدکس اروپا ۵۰ نانوگرم در لیتر است. اگر کدکس ایران باشد حدود ۱۰۰ است که قابل قبول و اگر کدکس آمریکا باشد که میزان آن ۵۰۰ نانوگرم است، با این معیار، تقریبا تمام نمونه‌ها قابل قبول هستند.
حریرچی تاکید کرد: بررسی ۵۰ مطالعه در ایران در چند سال اخیر نشان می‌دهد طی ۱۰ سال گذشته میزان این سم در شیر رو به کاهش است. اگرچه هنوز با میزانی که با محصولات کشورهای اروپایی است قابل مقایسه نیست و حداقل ۳۰ تا ۴۰ نانو گرم در شیر بیشتر است.
اطلاعیه سازمان دامپزشکی چه بود؟
سازمان دامپزشکی کشور نیز طی اطلاعیه ای با رد وجود سم آفلاتوکسین در شیر تولیدی کشور اعلام کرد استاندارد ایران در این زمینه از اتحادیه اروپا سختگیرانه تر است.
سازمان دامپزشکی کشور طی اطلاعیه ای با رد وجود سم آفلاتوکسین در شیر تولیدی کشور اعلام کرد« اظهارات شخصی به عنوان کارشناس در برنامه شبکه سه سیما کذب محض، غیر علمی ، غیر مستند و مصداق واقعی تشویش اذهان عمومى است»
بر اساس برنامه های توسعه ای انجام گرفته در کشور ، در حال حاضر 400 کارخانه شیر پاستوریزه در کشور فعال هستند و در حوزه تولید شیر خام رتبه 11 دنیا هستیم.در حوزه تأمین ماده اولیه کارخانجات لبنی تعداد 1600 مرکز جمع‌آوری شیر خام و صنایع وابسته در حال فعالیت هستند.
در این مراکز در چهارچوب ضوابط بهداشتی دامپزشکی کنترل های تخصصی بهداشتی اعم از نمونه برداری و آزمایشات لازم صورت می پذیرد و حمل و نقل شیر و فراوردهاى آن با مدرنترین روش های بهداشتی صورت می پذیرد و حتی تردد وسائط نقلیه شیر و فرآورده های لبنی رصد و پایش می شود که مواد اولیه 400 کارخانه تولید لبنیات کشور را فراهم می کنند.
برنامه های بهداشتی سلامت شیر و فرآورده لبنی در تمامی سطوح از جمله مدیریت بهداشت گاوداری ها، مدیریت بهداشت در مراکز جمع آوری شیر و مدیریت بهداشت در کارخانجات شیر و لبنیات مطابق با استانداردهای ملی و کدکس آلیمانتاریوس ( استاندارد بین المللى) صورت می پذیرد. تمامى این مراحل تحت نظارت سازمان دامپزشکی کشور و وزارت بهداشت بصورت دائم و مستمر صورت می پذیرد.
استاندرد میزان افلاتوکسین در ذرت دامی در کشور ما برابر با ٥ در میلیارد می باشد و این در حالی است که استاندارد اتحادیه اروپا برای آفلاتوکسین چهار برابر(20 ppb ) استاندارد ملی ایران می باشد."
مردم بدون نگرانی شیر مصرف کنند
اما رییس سازمان غذا و دارو نیز به مردم تاکید کرد مصرف «شیر» را متوقف نکنید. میزان آفلاتوکسین در شیر و لبنیات بسیار ناچیز است. توصیه اکید ما این است که مردم به تبلیغات سوء توجه نداشته باشند و مصرف شیر را متوقف نکنند. در حال حاضر میزان مصرف شیر در کشور یک پنجم استاندارد است. به مردم اطمینان کامل می‌دهیم که شیر و انواع لبنیات پاستوریزه را که تحت کنترل وزارت بهداشت است را بدون نگرانی مصرف کنند.
بیانیه سازمان ملی استاندارد ایران
سازمان ملی استاندارد ایران، اظهار کارشناس میهمان در صدا و سیما درخصوص آلودگی شیر پاستوریزه به سم آفلاتوکسین را تکذیب و در همین زمینه بیانیه ای صادر کرد.
در بخشی از این بیانیه آمده است اجرای استاندارد در فرآورده‌های لبنی از جمله شیر فرادما، پنیر، کره، خامه و دوغ ( به استثنای تولیدات سنتی) اجباری بوده و در حال حاضر ۴۶۹ واحد تولیدی در زمینه تولید شیر پاستوریزه فعالیت دارند که از این تعداد ۴۵۱ واحد تولیدی (۹۵ درصد ) موفق به دریافت پروانه کاربرد علامت استاندارد ملی ایران شده اند و ۱۸ واحد تولیدی نیز در مراحل دریافت پروانه نشان استاندارد هستند.
برای واگذاری پروانه، کل فرآیند تولید از مواد اولیه تا محصول نهایی تحت کنترل و بازرسی سازمان ملی استاندارد ایران قرار می گیرد و در صورت وجود هر گونه آلودگی و یا سم، بطور حتم با آن برخورد شده و از چرخه مصرف خارج می شود. علاوه بر آن با اجرای طرح کنترل بازار، صدها نمونه از سطح بازار در سراسر کشور خریداری و آزمایش می شود، لذا آماری که توسط فرد به اصطلاح کارشناس داده شده، واقعیت ندارد.
در پایان باید به این نکته تاکید داشت در مواردی که بیان برخی مطالب می تواند به سلامت جامعه صدمه وارد کند باید کارشناسان با عدله رسمی و علمی به بیان مطالب خود بپردازند تا بیان برخی موضوعات نگرانی جامعه را به دنبال نداشته باشد.
