گزارش خبرگزاری رضوی
مروری بر چند فراز کمتر شناخته شده از حیات آیت الله هاشمی شاهرودی
خبرگزاری رضوی. بهمن دهستانی. انتشار خبر وخامت حال آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی طبعا زمینه ای است تا برخی از فرازهای حیات این اندیشمند فرزانه که شاید بنا بر مسئولیت های تخصصی و غیرعمومی، خدماتش چندان برجسته و شناخته شده نباشد یادآوری گردد.
حیات علمی سید محمود هاشمی شاهرودی با نام متفکر نابغه شیعه در دوران معاصر یعنی شهید سید محمدباقر صدر گره خورده است. سید محمود از شاگردان و اصحاب آن یگانه دوران بود و سهم وافری در معرفی و امتداد و توسعه منهج استاد خود در استخراج و کاربست ظرفیت ها و کارآمدی های فقه و اجتهاد در حل مسائل روز فرد و اجتماع داشت.
آنطور که در زندگی نامه او آمده است در يكى از ديدارهاى اعضاء مجلس اعلاى عراق، امام خميني(ره) با توجه به شناخت خود، از ايشان مي‌خواهد كه تدريس در حوزه علميه قم را بر هر كارى ترجيح دهد و به تربيت طلاب مستعد در زمينه‌هاى علمى و اخلاقى بپردازد. وی نيز با ورود به ايران ـ در فروردين 1358 ـ به تدريس درس خارج فقه و اصول مى‌پردازد كه اين تدريس تا سال های اخیر ادامه می یابد و طلاب بسيارى از تحقیقات فقهی او بهره‌مند شده‌اند. بنا بر گفته شاگردان، ويژگى درس ايشان دقت فراوان، ژرف نگری و تسلط بر مباحث و نوآورى در زمینه های متعدد و مختلف علمی است.
آيت الله هاشمى شاهرودی رياست دو كنگره مهم، غنی و مؤثر یعنی نقش زمان و مكان در انديشه امام خميني(ره) و نخستين كنگره دايرة المعارف فقه اسلامى را بر عهده داشت كه هر دو كنگره با استقبال بزرگان و فضلاء حوزه و دانشگاه و انديشمندان خارجى و داخلى مواجه شد.
از خدمات ديگر او‌اداره مؤسسه دايرة المعارف فقه اسلامى با حكم مقام معظم رهبرى بود که با هدف معرفی معالم فقه اهل بیت ع در سطوح عالی بین المللی شکل گرفت و توانست تولیدات فاخر و نمونه ای در تراز آثار فقهی جهان اسلام عرضه کند.
از آيت‌الله هاشمى شاهرودى مقالات فراوانى در فصلنامه وزین و ممتاز فقه اهل بيت(ع) به چاپ رسيده است. همچنين وى در زمينه‌هاى گوناگون كتاب هايى منتشر كرده است كه برخى از آنها به شرح زير است:
1 ـ بحوث فى علم الاصول (تقريرات درسهاى اصول شهيد صدر در 7 جلد)
2 ـ كتاب الخمس (2 جلد)
3 ـ مقالات فقهيه
4 ـ قاعده فراغ و تجاوز
5 ـ حكومت اسلامي
6 ـ جهان بينى اسلامي
7 ـ تفسير موضوعى بخشى از نهج البلاغه
8 ـ تفسير آيه «مودت ذى القربي»
9 ـ بحوث فى الفقه الزراعی
10 ـ محاضرات فى الثورة الحسينية
11 ـ الصوم، تربية و هداية
12 ـ كتاب الاجارة (2 جلد)
13 ـ کتاب الزکاة (4 جلد)
14- کتاب المضاربة
15- قراءات فقهیه معاصره (2جلد)
16- بحثهایی پیرامون اصول فقه
17- درسنامه اصول فقه
18- رساله توضیح المسائل
19- مناسک حج فارسی وعربی
20 – الصوم مسائل وردود
21- پرسشها وپاسخهایی پیرامون روزه
22- الصراط (اجوبه الاستفتاءات)
23- کتاب الحج
24- اضواء و آراء (3 جلد)
25- منشور قضاء
26- صحیفه عدالت (8 جلد)
در دوران ریاست بر قوه قضائیه، اصلاحات قضایی را در این رکن نظام جمهوری اسلامی کلید زد و حقوقدانان برجسته ای را پیرامون خود جمع کرد.
یکی از نقاط برجسته او در این مسئولیت که کمتر بدان اشاره شده است و حتی مغفول مانده است، دخالت این عالی ترین مقام قضایی کشور در پرونده های قضایی منتهی به اعدام و وساطت میان طرفین دعوا بود تا بتواند رضایت شاکیان و اولیای دم را جلب کند.
مداخله آیت الله هاشمی شاهرودی در متوقف ساختن حکم اعدام "شهلا جاهد" با وجود تأیید مجدد در دیوان عالی کشور یکی از این موارد است. او در پاسخ به درخواست عبدالصمد خرمشاهی، وکيل شهلا جاهد دستور داد که اجرای حکم اعدام که مورد تأييد ديوان عالی کشور قرار گرفته و نهايی شده بود متوقف شود تا بررسی مجدد در مورد آن صورت گيرد.
با اينکه چند دادگاه در مراحل مختلف دادرسی، شهلا جاهد را قاتل شناخت اما وکيل او طی نامه ای به آیت الله هاشمی شاهرودی رئيس قوه قضائيه نوشته بود شواهد و مستنداتی حاکی از بيگناه بودن موکلش دارد.
شعبه ۲۶ ديوان عالی کشور حکم قصاص شهلا جاهد را که از سوی شعبه ۱۱۵۴ دادگاه جنايی تهران صادر شده بود تأييد کرد. شعبه پانزده تشخيص ديوان عالی کشور نيز اين حکم را مورد تأييد نهائی قرار داد اما آیت الله هاشمی شاهرودی اجرای این حکم را متوقف ساخت.
این مسئله از آن رو حائز اهمیت است که در ادوار بعد به اذعان مقامات قضایی همچون دکتر محمد جواد لاریجانی رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، افزایش بی رویه آمار اعدام ها، تبدیل به یکی از چالش های دستگاه قضایی گردید.
اما گویا این رویه قضایی بخشی از خصلت و منش اخلاقی این عالم و فقیه حقوقی نظام اسلامی نیز بود. عملکرد او در مسئولیت های بعد همچون شورای نگهبان یا مجمع تشخیص مصلحت نظام حکایتگر این فضائل اخلاقی است تا جایی که با حکم رهبر معظم انقلاب در مقام ریاست هیئت عالی حل اختلاف وتنظیم روابط قوا قرار گرفت. مسئولیتی که تنها یک شخصیت مرضی الطرفین قادر به حضور در آن بود.
بررسی صحنه سیاسی ایران نشان می دهد هیچکدام از احزاب، جناح ها و طیف های سیاسی فعال کشور موضع منفی و سلبی نسبت به او نداشته اند بلکه وی را یکی از ذخایر علمی و سیاسی برای مسئولیت های خطیر نظام می دانسته اند.
حیات علمی سید محمود هاشمی شاهرودی با نام متفکر نابغه شیعه در دوران معاصر یعنی شهید سید محمدباقر صدر گره خورده است. سید محمود از شاگردان و اصحاب آن یگانه دوران بود و سهم وافری در معرفی و امتداد و توسعه منهج استاد خود در استخراج و کاربست ظرفیت ها و کارآمدی های فقه و اجتهاد در حل مسائل روز فرد و اجتماع داشت.
آنطور که در زندگی نامه او آمده است در يكى از ديدارهاى اعضاء مجلس اعلاى عراق، امام خميني(ره) با توجه به شناخت خود، از ايشان مي‌خواهد كه تدريس در حوزه علميه قم را بر هر كارى ترجيح دهد و به تربيت طلاب مستعد در زمينه‌هاى علمى و اخلاقى بپردازد. وی نيز با ورود به ايران ـ در فروردين 1358 ـ به تدريس درس خارج فقه و اصول مى‌پردازد كه اين تدريس تا سال های اخیر ادامه می یابد و طلاب بسيارى از تحقیقات فقهی او بهره‌مند شده‌اند. بنا بر گفته شاگردان، ويژگى درس ايشان دقت فراوان، ژرف نگری و تسلط بر مباحث و نوآورى در زمینه های متعدد و مختلف علمی است.
آيت الله هاشمى شاهرودی رياست دو كنگره مهم، غنی و مؤثر یعنی نقش زمان و مكان در انديشه امام خميني(ره) و نخستين كنگره دايرة المعارف فقه اسلامى را بر عهده داشت كه هر دو كنگره با استقبال بزرگان و فضلاء حوزه و دانشگاه و انديشمندان خارجى و داخلى مواجه شد.
از خدمات ديگر او‌اداره مؤسسه دايرة المعارف فقه اسلامى با حكم مقام معظم رهبرى بود که با هدف معرفی معالم فقه اهل بیت ع در سطوح عالی بین المللی شکل گرفت و توانست تولیدات فاخر و نمونه ای در تراز آثار فقهی جهان اسلام عرضه کند.
از آيت‌الله هاشمى شاهرودى مقالات فراوانى در فصلنامه وزین و ممتاز فقه اهل بيت(ع) به چاپ رسيده است. همچنين وى در زمينه‌هاى گوناگون كتاب هايى منتشر كرده است كه برخى از آنها به شرح زير است:
1 ـ بحوث فى علم الاصول (تقريرات درسهاى اصول شهيد صدر در 7 جلد)
2 ـ كتاب الخمس (2 جلد)
3 ـ مقالات فقهيه
4 ـ قاعده فراغ و تجاوز
5 ـ حكومت اسلامي
6 ـ جهان بينى اسلامي
7 ـ تفسير موضوعى بخشى از نهج البلاغه
8 ـ تفسير آيه «مودت ذى القربي»
9 ـ بحوث فى الفقه الزراعی
10 ـ محاضرات فى الثورة الحسينية
11 ـ الصوم، تربية و هداية
12 ـ كتاب الاجارة (2 جلد)
13 ـ کتاب الزکاة (4 جلد)
14- کتاب المضاربة
15- قراءات فقهیه معاصره (2جلد)
16- بحثهایی پیرامون اصول فقه
17- درسنامه اصول فقه
18- رساله توضیح المسائل
19- مناسک حج فارسی وعربی
20 – الصوم مسائل وردود
21- پرسشها وپاسخهایی پیرامون روزه
22- الصراط (اجوبه الاستفتاءات)
23- کتاب الحج
24- اضواء و آراء (3 جلد)
25- منشور قضاء
26- صحیفه عدالت (8 جلد)
در دوران ریاست بر قوه قضائیه، اصلاحات قضایی را در این رکن نظام جمهوری اسلامی کلید زد و حقوقدانان برجسته ای را پیرامون خود جمع کرد.
یکی از نقاط برجسته او در این مسئولیت که کمتر بدان اشاره شده است و حتی مغفول مانده است، دخالت این عالی ترین مقام قضایی کشور در پرونده های قضایی منتهی به اعدام و وساطت میان طرفین دعوا بود تا بتواند رضایت شاکیان و اولیای دم را جلب کند.
مداخله آیت الله هاشمی شاهرودی در متوقف ساختن حکم اعدام "شهلا جاهد" با وجود تأیید مجدد در دیوان عالی کشور یکی از این موارد است. او در پاسخ به درخواست عبدالصمد خرمشاهی، وکيل شهلا جاهد دستور داد که اجرای حکم اعدام که مورد تأييد ديوان عالی کشور قرار گرفته و نهايی شده بود متوقف شود تا بررسی مجدد در مورد آن صورت گيرد.
با اينکه چند دادگاه در مراحل مختلف دادرسی، شهلا جاهد را قاتل شناخت اما وکيل او طی نامه ای به آیت الله هاشمی شاهرودی رئيس قوه قضائيه نوشته بود شواهد و مستنداتی حاکی از بيگناه بودن موکلش دارد.
شعبه ۲۶ ديوان عالی کشور حکم قصاص شهلا جاهد را که از سوی شعبه ۱۱۵۴ دادگاه جنايی تهران صادر شده بود تأييد کرد. شعبه پانزده تشخيص ديوان عالی کشور نيز اين حکم را مورد تأييد نهائی قرار داد اما آیت الله هاشمی شاهرودی اجرای این حکم را متوقف ساخت.
این مسئله از آن رو حائز اهمیت است که در ادوار بعد به اذعان مقامات قضایی همچون دکتر محمد جواد لاریجانی رئیس ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، افزایش بی رویه آمار اعدام ها، تبدیل به یکی از چالش های دستگاه قضایی گردید.
اما گویا این رویه قضایی بخشی از خصلت و منش اخلاقی این عالم و فقیه حقوقی نظام اسلامی نیز بود. عملکرد او در مسئولیت های بعد همچون شورای نگهبان یا مجمع تشخیص مصلحت نظام حکایتگر این فضائل اخلاقی است تا جایی که با حکم رهبر معظم انقلاب در مقام ریاست هیئت عالی حل اختلاف وتنظیم روابط قوا قرار گرفت. مسئولیتی که تنها یک شخصیت مرضی الطرفین قادر به حضور در آن بود.
بررسی صحنه سیاسی ایران نشان می دهد هیچکدام از احزاب، جناح ها و طیف های سیاسی فعال کشور موضع منفی و سلبی نسبت به او نداشته اند بلکه وی را یکی از ذخایر علمی و سیاسی برای مسئولیت های خطیر نظام می دانسته اند.
