۰
تاریخ انتشار
دوشنبه ۳۰ مهر ۱۳۹۷ ساعت ۱۰:۰۰
خلاصه ای از نشست تخصصی «آن» با موضوع گرافیک و یافته های بصری در مسجد گوهرشاد

گنبد فیروزه گون

گنبد فیروزه گون
مریم ظریف/سرویس هنر خبرگزاری رضوی
گرافیک، یکی از هشت بخش نشست تخصصی «آن» است که دبیر نشست،‌ احسان مهدوی، ضمن اشاره به اولین جلسه گرافیک با حضور استاد ادیبی و با موضوع ریشه ها در گرافیک، مقدمه جلسه دوم را اینگونه بیان کرد:«هدف ما از برگزاری نشست های تخصصی، پرداختن به ریشه ها، هویت و اصالتی است که باید آن را حفظ کنیم. در گرافیک هر چه اثر ریشه دارتر باشد،‌ ماندگار تر است. مهمان نشست امروز خانم وحیده مصدقیان است. کتاب ‹رنگ و نقش در مسجد گوهرشاد› اثر اوست. این کتاب سال ها در مراکز دانشگاهی و آموزشی تدریس شده و به عنوان کتابی مرجع برای تحقیق در هنرهای به کار گرفته شده در مسجد گوهرشاد است.»



مسجد
مسجد گوهرشاد از بهترین و زیباترین بناهای دوره تیموری می باشد که تا این زمان باقی مانده است. خانم مصدقیان، همزمان با نمایش کلیپ و تصاویری از صحن مسجد گوهرشاد شرح می دهد که:« معمار مسجد، قوام الدین شیرازی پدر و قیاس الدین پسر هستند که به سفارش بانو گوهرشاد آقا همسر شاهرخ تیموری،‌ آن را ساختند. این بانو، در ایران و خارج از ایران بانی ساخت بناهای زیادی بود که اکثر آن ها از بین رفته اند و در ایران فقط مسجد گوهرشاد باقی مانده است. مسجد از آن جهت که در دوره های مختلف مکان سیاست و اجتماع مردم بوده، مهم است. مسجد آرامشی دارد که
لازمه دنیای هنر است و در هنر قصد داریم به انسان ها آرامش دهیم و حتی بیانی داشته باشیم که توأم با آرامش باشد. در عین حال وسعت و ارتفاع بنا در معماری ایرانی، نسبت به اشخاص جلوه های بصری خاصی دارد. این مشخصه، عظمت بنا را دوچندان می کند. تأمل در مسجد گوهرشاد نشان می دهد که هندسه در معماری تیموری قوی بوده است که باعث شده این مسجد،‌ جزو بهترین های دنیای معماری باشد.»
گنبد
«گنبد مسجد، بخش دیگری است که جلوه ی باشکوهی دارد و نگاه هر بیننده ای روی آن ثابت می ماند. دورنمای گنبد و همجواری آن با گنبد طلا، بک گراند زیبایی را در عکس های زائرین به وجود می آورد. من تصور می کردم مسجد گوهرشاد و گنبد آن فقط برای ما جالب است، اما زمانی که دو توریست ایتالیایی را بعد از سفر به اصفهان و یزد و کرمان و دیدن مساجد آن شهرها،‌ به مشهد آوردم و مسجد گوهرشاد را دیدند آنقدر شگفت زده شده بودند که با بیان فارسی گفتند: چه باشکوه!» خانم مصدقیان، تصاویر را به خوبی شرح می دهد و روی هر کدام که جلوه بصری بیشتری دارد مکث کوتاهی می کند. او بیان می کند که:«روی گنبد مسجد، نقش هایی وجود داشته که در عکس های قدیمی دیده شده است و اکنون وجود ندارد. در سال 1341 تیم مهندسی در مشهد تشخیص دادند که احتمال دارد گنبد فرو بریزد و اقدام به بازسازی آن کردند. با انجام بازسازی،‌ رنگ گنبد
تغییر کرد ولی خط ثلث قسمت پایینی آن از بین نرفت.»



مناره
خانم وحیده مصدقیان، ویژگی های مناره های مسجد گوهرشاد را خلاصه می گوید:«مناره های مسجد جزو پنج مناره بزرگ مساجد جهان است. خصوصیت بارز و برجسته آن نسبت به سایر مساجد، چسبیده به ایوان بودن دو مناره است. پایین مناره ها تقسیم بندی های عمودی به چشم می خورد و شکل های ترنجی بدنه مناره،‌ اسامی خداوند در دو نقش را نشان می دهد. بیشترین نام هایی که می توان در این نقش ها دید یا علی، یا عالم و یا حکیم است. فرم ترنج ها با رنگ های زیبای آبی، خردلی و سورمه ای جذبه ای وصف نشدنی دارند.»
ایوان
«مسجد چهار ایوان دارد که هر ایوان دارای ویژگی خاصی است. بزرگترین ایوان مسجد گوهرشاد، ایوان مقصوره یا جنوبی یا قبله نام دارد. گنبد روی ایوان نشسته و این از بارزترین معماری دوره تیموری است که در بناها و مساجد دوره های دیگر دیده نمی شود. ایوان مقصوره سفیدی زیبایی دارد. هنگام ورود به ایوان از هجوم نقوش به جایی سفید  وخلوت می رسیم و باز در انتهای ایوان با مقرنس ها و نقش های زیاد روبرو می شویم. در گرافیک می گوییم برای بیننده جایی برای نفس کشیدن بگذارید تا فرصت تأمل داشته باشد. این نکته در ایوان مقصوره به خوبی احساس می شود. دو ایوان شرقی و غربی تزئینات متفاوتی از ترکیب کاشی و آجر دارند.»



 نقوش
هندسی و گیاهی

جلوه های بصری در معماری ایرانی و یافتن آنها کار سختی نیست، فقط به همت و شوقی هنرمندانه نیاز دارد که خانم مصدقیان، نقش هایی که به آن ها رسیده و از بیانش لذت می برد را به دیگران توصیه می کند:« کنج ها، زوایای قائم و افق، وجود منحنی ها و گره هایی که در نقوش بود را باید پیدا کرد. باید نقش ها را ترکیب کرد. از فضاهای مثبت و منفی برای یافتن نشانه ها کمک گرفت. اگر گره ها را خوب نگاه کنیم می بینیم که پایه کار خوبی هستند و با تغییرات، از آن ها می توان به نشانه های خوبی رسید. به عنوان مثال نقش شمسه را زیاد می بینیم و در گره ها وجود دارند با فضاهای اطراف آن و جمع و پراکندگی آن و حتی از تکرار ساده ترین نقش ها می توان به نشانه های جدید رسید.»
جلوه های بصری
بیرون کشیدن فرم، اضافه کردن فرم، چگونگی رسیدن از فرم به حجم، وجود نقوش در سطح یا خارج از سطح و دندانه دار بودن از عواملی است که موجب ایجاد جلوه های بصری یک اثر می شود. خانم مصدقیان ضمن بیان این عوامل و نمایش نمونه های گرافیکی به کار رفته در نقش های مسجد گوهرشاد، ادامه می دهد:« زیبایی نقش ها را اگر درک کنیم بیشتر راه را پیموده ایم. در نقوش هندسی اگر پایه کار و گریپ را داشته باشیم در همه جا می توانیم به کار ببریم. به غیر از بناها، در حاشیه پارچه ها و لباس ها نیز می توان از این نقوش استفاده
کرد. حتی در کلیه هنرها،‌ نقش ها کارکرد خود را به خوبی ایفا می کنند. فقط باید بدانیم کجا؟ به چه شکل؟ به چه اندازه؟ و به چه رنگ آنها را به کار ببریم.»



خط و خوشنویسی

پرداختن به معماری و نقش های به کار رفته در مسجد گوهرشاد بخش اندکی از پژوهش های خانم مصدقیان است. او قدمت خطوط روی گنبد و مناره ها و کتیبه ها را نیز زیر ذره بین تحقیق خود برده و می گوید:«خطوط در معماری تیموری خیلی قوی است. عمودی و افقی ها و جناقی ها از لحاظ خط، اندازه و فواصل، دنیای زیبایی دارند. بلندی و کشیدگی حروف کوفی که روی گنبد خوابیده، فوق العاده است. خط چند تن از خوشنویسان بزرگ دوره های مختلف در مسجد گوهرشاد دیده می شد که بزرگترین کتیبه خط ثلث متعلق به بایسنقرمیرزا است. در عرق چین مسجد خط علیرضا امامی است که با تحقیقاتی که انجام دادم، ترمیم محمدرضا امامی در دوره صفویه نیز به چشم می خورد.» خانم مصدقیان زمانی که به اختلاف بین اهل فن در ثلث بودن و یا محقق بودن خط می رسد دست به تحقیق می زند. به اساتیدی از جمله: نعیمایی، حاکم، عالم، فاضل نیشابوری و احصائی مراجعه کرده و در نهایت به این نتیجه می رسد که دوایر، نشان از خط ثلث دارند و بلندای الفبای حروف، شبیه محقق است و چون بزرگان خوشنویسی بر ثلث اتفاق نظر دارند او نیز خط ثلث را مبنای تحقیقاتش قرار می دهد.
پالت رنگ
بخشی
از کتاب «رنگ و نقش در مسجد گوهرشاد» به پالت رنگ هایی اختصاص یافته است که خانم مصدقیان به سختی توانسته است آنها را جمع آوری نماید. او خاطره ای از درس مبانی شناخت رنگ ها دارد که بی ربط به موضوع کتابش نیست و اینگونه تعریف کرد که:«شاگرد استاد پاکباز بودم. از او برای معرفی رنگ های بکار رفته در نقش های مسجد گوهرشاد راهنمایی خواستم. استاد از من خواست تا رنگ ها را به آن فضا ببرم و کار کنم. با اشتیاق فراوان رنگ هایم را بردم و با حوصله شبیه یک منظره یاب، حفره ای را روی کاشی ها می گذاشتم که رنگ را تشخیص دهم. استاد پاکباز تأکید کرده بود که صبح زود بروم. آفتاب نباشد. چراغی روشن نباشد و زیر نور اول صبح کار کنم. دقایقی مشغول به کار شدم و خوشحال از اینکه پالت یک رنگ را بدست آورده ام، سراغ رنگ دوم رفتم. صدایی از دور شنیدم که بلند می گفت: جمع کن، جمع کن. فکر نمی کردم با من باشد. اما آن شخص نزدیک شد و به من گفت: شما را از دوربین ها دیده اند و این کار شما در شأن مسجد نیست!» خانم مصدقیان با تأسف در ادامه می گوید:«چرا باید محققان خارجی روی مساجد و بناهای ما پژوهش کنند و من که ایرانی هستم از این امتیاز محروم باشم؟» با این حال او به تمام کسانی که پیگیر ریشه های هنر ایرانی هستند تأکید می کند آنچه را علاقه دارند دنبال کنند و دست از تحقیق برندارند.
https://www.razavi.news/vdcbafbf.rhbszpiuur.html
razavi.news/vdcbafbf.rhbszpiuur.html
کد مطلب ۳۵۳۷۴
برچسب ها
نشست آن
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما