دریافت پورسانت از بازاریابی شبکه ای حلال است؟

زهرا غفوریان _ سرویس فرهنگ/ به گزارش خبرگزاری رضوی نوزدهمین نشست از سلسله نشستهای اقتصادنا با عنوان «نقد و بررسی فقهی بازاریابی شبکه ای» با حضور دکتر مهدی طاحونه بان، کارشناس کسب و کارهای مجازی سازمان صمت، حجت الاسلام نریمانی، نویسنده کتاب فقه و بازاریابی چندسطحی و حجت الاسلام جواد عبادی، مدیر مؤسسه فقه الاقتصاد طیبات در مدرسه علمیه سلمانیه، توسط «هیئت اندیشه‌ورز اقتصاد و الگوی پیشرفت اسلامی حوزه علمیه خراسان» برگزار شد.
طاحونه بان در ابتدا به پیشنه ایجاد بازاریابی چند سطحی اشاره کرد و گفت: بازاریابی شبکه ای یک نوع کسب و کار است که پس از پدیده اینترنت، گسترش پیداکرد. در جهان حدود 70 سال قدمت دارد و از سال 1945 پدیده بازاریابی چند سطحی پدیدار شد و در کنار کسب و کار سنتی، به یکی از مدل های کسب و کار اضافه شد.
وی ابراز کرد: بازاریابی شبکه ای تفاوتی که با بازاریابی سنتی داشت این بود که بازاریاب یا نتورکر ابتدا بایستی یک کالا یا خدمتی را مورد استفاده قرار می داد و اگر از این کالا رضایت داشت، در مقام بازاریاب آن را به دیگران توصیه می کرد و افرادی که مورد استفاده قرار دادند به افرادی دیگر توصیه کنند و این گسترش باعث می شود این کسب و کار توسعه پیدا کند.
تفاوت بازاریابی شبکه ای و سنتی
طاحونه بان گفت: یکی از مسائلی که در بازاریابی شبکه ای مطرح است این است که قرار است جه اتفاقی انجام دهد که کسب و کار سنتی انجام نمی دهد؟ در بازاریابی شبکه ای قرار است کسی که کالا را مصرف می کند اگر کیفیت کالا مورد رضایت است به نزدیکان خود ارائه کند که در بازاریابی سنتی این را نداریم.
کارشناس کسب و کارهای مجازی سازمان صمت افزود: در بازاریابی شبکه ای قرار بر این است که ما با یک عده بازاریاب قرارداد ببندیم که را برای رشد و توسعه یک واحد تولیدی کار بازاریابی را انجام دهند. یکی از مسائلی که در بازاریابی شبکه ای وجود دارد این است که باید شرکت بازاریابی شبکه ای پنل درامدی داشته باشد، طرحی که متقن و مورد تصویب کمیته ای باشد که بر بازاریابی شبکه ای اشراف دارد.
وی با اشاره به اینکه یک شرکت بازاریابی شبکه ای به هیچ عنوان نمی تواند به صورت غیر رسمی و غیر حرفه ای بازاریاب جذب کند، افزود: قبل از اینکه یک شرکت بازاریابی شبکه ای پروانه کسب و فعالیت بگیرد باید طرح درامدی خود را ارائه کند و کمیته به تصویب رسانده باشد.
کارشناس کسب و کارهای مجازی سازمان صمت افزود:حدود 125 کشور بازاریابی چند سطحی به صورت قانونی در آمد و در کشور خودمان به دنبال این هستند که قانونی شود و تحت نظارت دستگاه های نظارتی صورت بگیرد.

حذف واسطه های از سیستم توزیع کالا در بازاریابی شبکه ای
وی با اشاره به اینکه هدف اصلی بازاریابی شبکه ای حذف واسطه ها از سیستم توزیع کالاست، افزود: در بازاریابی شبکه ای قرار بر این است که کالا از خود واحد تولیدی مستقیم به دست مصرف کننده نهایی برسد و همانطور که عرض کردم قرار است ابتدا خود بازاریاب مصرف کننده باشد.
کارشناس کسب و کارهای مجازی سازمان صمت افزود: واحدهای تولیدی قیمت تمام شده را که به کمینه نظارتی اعلام خواهد کرد ان را در اختبار مصرف کننده نهایی قرار بدهد، بدون اینکه واسطه گری صورت گرفته باشد و ریالی به دلالان و واسطه ها داده شود.
طاحونه بان به چند مورد از مزایای بازاریابی شبکه ای اشاره کرد و گفت: در بازاریابی شبکه ای قرار نیسیت سرمایه ای بگذاریم؛ بلکه یک خریدی صورت می گیرد و ریسکی ندارد. چون یک شغل پاره وقت است، می تواند در کنار شغل های ثابت قرار بگیرد، و به صورت درامد چندگانه باشد
کارشناس کسب و کارهای مجازی سازمان صمت افزود: سیستم باید طبق قانون از شما حمایت کند. این حمایت شامل اموزش، پیگیری ها و کارهایی است که بایستی در ادامه صورت گیرد تا بازاریاب توانمندی داشته باشد تا راه را ادامه دهد.
وی افزود: در بازاریابی شبکه ای به میزان فراخور فعالیتی که دارید می توانید درامد داشته باشید و مانند کارمندی درامد محدود ندارد.  
دلایل حمایت دولت از بازاریابی شبکه ای
وی به دلایل حمایت دولت از بازاریابی شبکه ای اشاره کرد و گفت: این دلایل را می توان نام برد؛ حذف واسطه های سنتی و دلال ها. افزایش شود تولید کننده داخلی.  کیفیت و کمیت بالای محصول تولیدی، توسعه کارخانجات داخلی، پرداخت مالیات به دولت، نظارت دقیق بر قیمت ها.
کارشناس کسب و کارهای مجازی سازمان صمت به چند تفاوت بازاریابی شبکه ای و هرمی اشاره کرد و افزود: شرکت ها هرمی بدون مجوز بودند و همدتا از بیرون از مرزهای کشور بودند، اما بازاریابی شبکه ای حتما باید پروانه کسب و کار صادر میشد و بعد فعالیت صورت می گرفت.
وی ابراز کرد: شرکت های هرمی بدون نظارت بودند و در بازاریابی شبکه ای نظارت توسط کمیته مربوطه انجام می شود.
طاحونه بان گفت: در شرکت های هرمی پرداخت مالیات نبود، اما در بازاریابی شبکه ای پرداخت مالیات است.
کارشناس کسب و کارهای مجازی سازمان صمت افزود: در بازاریابی شبکه ای پرداخت از طریق سیستم یانکی کشور انجام می شود. یکی از تخلفاتی که به شدت با آن پرداخت خواهد شد، پرداخت های خارج از سیستم باتکی است.
حجت الاسلام نریمانی در ادامه نشست به بررسی فقهی بازاریابی شبکه ای اشاره و ابراز کرد: ایت الله سیستانی و وحید خراسانی احتیاط واجب بازاریابی چند سطحی که هم شامل شبکه ای و هرمی است حرام می دانند و آیت الله سیستانی اجازه ورود نمی دهند.
وی ابراز کرد: بازاریابی شبکه ای قرار است کالا را به مشتری بازاریاب تحویل دهد که ضمن آن کالا باید تامین مایحتاج مردم باشد، یعنی کالایی که روزمره مردم با آن مواجه هستند؛ درحالیکه بازاریابی هرمی بازارسازی است و چیزی که شما به ان نیاز ندارید ارائه می شود.

در شرکت های هرمی تاکید بر اعضا و در شبکه ای تاکید بر محصول است
نویسنده کتاب فقه و بازاریابی چندسطحی در هرمی تاکید بر اعضای شبکه دارند و در شبکه ای تاکید بر محصول است، گفت: در هرمی بیشتر بر اعضای شبکه تاکید می کنند که اعتماد سازی کنند که شما عضو شوید در حالیکه در شبکه ای قرار است محصولات تاکید و خرید و فروش شود.
وی با اشاره به اینکه در هرمی حق عضویت است که در شبکه ای دریافت نمی شود، ابراز کرد: یکی از شگردهای هرمی این است که سعی می کنند از روابط اجتماعی نهایت سو استفاده را بکنند، آنها اجبار به خرید و عضویت می کنند که در نهایت فرد در رودربایسی گیر کند. به طور نمونه اینقدر احوالپرسی می کنند و پیگیر هستند ک طرف مقابل شرمنده میشود.
وی افزود:  در بحث بازاریابی چند سطحی؛ چه شرکت های هرمی و چه  بازاریابی شبکه ای و  28 شرکتی که مجور فعالیت گرفتند، برای بطلان عقد آن می توان به مبانی که در ادامه اشاره می شود، استدلال کرد.
قاعده اصاله الفساد و بطلان العقد بتعذر الوفاء در بازاریابی چندسطحی
حجت الاسلام نریمانی ابراز کرد: یکی از آن مبانی بحث «اصاله الفساد در معاملات» است. اصاله الفساد در جایی است که ما شک داریم ایا شرایط بیع و داد و ستد رعایت شده است یا خیر؟ در هرمی چون محصول بهانه است و اصل عضو گیری است، در این مورد تقریبا مطمئن هستبم که شرایط بیع رعایت نمی شود؛ بنابراین اگر فرد کالا را برای خودش نمی خرد و فقط می خرد که یک سطح بالاتر برود، اگر در همچین معامله ای شک کنیم اصاله الفساد می گوید باطل است.
وی گفت: زمانی که بررسی مبانی بطلان بیع در هرمی ها می پردازیم، هرمی تنها شرکت گلدکوئبست نیست بلکه ممکن است 28 شرکت مجوز دار هم جز آن ها باشد. برای قانونگذار احترام قائل هستم و مجریان قانون را نمی خواهم متهم کنم، اما بدون تعارف باید گفت آنچه که در واقعیت اتفاق می افتاد غیر از آن چیزی است که روی کاغذ تصویب شده است.
نویسنده کتاب فقه و بازاریابی چندسطحی افزود: وقتی در شرکت هرمی به من وعده ای می دهد و می گوید کالایی با این مشخصات به شما می دهم و می گوید به این سود می رسید، اما نه به آن سود می رسم و نه آن محصول ویژگی هایی که گفته است را دارد. این مساله قاعده « بطلان العقد بتعذر الوفاء» است. چون نمی توانید موارد و شرایطی که در عقد مطرح کردید را محققق کنید، عقد باطل است. به طور نمونه می گویند کرمی می دهم که اگر دور چشم بمالید، بعد از 30 روز تمام چروک ها می رود و دیگر بر نمی گردد.
بازاریابی شبکه ای را به گونه ای می توان طراحی کرد که حلال باشد
وی گفت: بسیاری از مراجع اگرهایی را مطرح کردند و گفتند بروید تحقیق کنید. اگر شرایط را دارد انجام دهید و الا حرام است.
حجت الاسلام عبادی ابراز کرد: اگر دو طرف معامله  بسط جدی در خرید و فروش نداشته نباشد عقد باطل می شود. در بازاریابی شبکه ای حقیقتا چقدر قصد خرید و فروش است؟ به طور نمونه واقعا باید یخچال را بخرد و مالک شود و بعد بفروشد و اگر صوری باشد، عقد باطل است .
حجت الاسلام نریمانی افزود: مساله دیگر عدم تحقق شرایط کالاست. کالایی می دهند و می گویند اگر بخورید بعد 6 سال لاعر می شوید. بعد می خورم و لاغر نمی شوم؛ بنابراین به یک وصفی کالا را می خریم که آن وصف را ندارد.
فقه طرفدار کسی نیست و قانون را می گوید
وی در پاسخ به این پرسش که در بازاریابی سنتی هم این اشکالات است، آیا این موارد هم جاری می شود؟ ابراز کرد: این مساله چه در بازاریابی سنتی و چه در شبکه ای اشکال دارد. این اتفاق در هر جا رخ بدهد اشکال دارد و این نکته را باید تاکید کرد که فقه طرفدار کسی نیست بلکه قانون خودش را می گوید.
حجت الاسلام نریمانی افزود: مساله دیگر تضاد داشتن با سیره عقلاست، نکته مهم در بازاریابی هرمی این است که یا سیره عقلا متضاد است، در حالیکه باید خود به خود مورد رغبت عقلا باشد و سود ناشی از بازاریابی رغبت مضاعف ایجاد کند. کسانی که در بازاریابی شبکه ای فعالیت می کنند نگاه کنند چقدر مطابق سیره عقلا هست؟

بازاریابی شبکه ای فی نفسه اشکال دارد یا خیر؟
وی در پاسخ به این پرسش که بازاریابی شبکه ای فی نفشه اشکال دارد یا خیر؟ ابراز کرد: با توجه به اطلاعات و تحقیقات فقهی و اقتصادی که بنده دارم، بازاریابی شبکه ای را می توان طراحی کرد.
حجت الاسلام نریمانی افزود: بسیاری اوقات دوستان بازاریابی شبکه ای وقت مفید من را می گرفتند و  پرزنت می کردند و من در برخی شرکت ها 60 مورد تخلف اقتصادی پیدا کردم. 
حجت الاسلام عبادی در پایان نشست به ایراداتی که به بازاریابی شبکه ای وارد است اشاره کرد و گفت: تمام مراجع قائل هستند که بازاریابی شبکه ای ایراد دارد، آیت الله علوی گرگانی و شبیری شرایطی را ذکر کردند که آن شرایط را به وجدان خود بازاریابان شبکه ای می گذاریم و اگر شرایطی که ذکر می کنند را داشته باشد، شرعی است و الّا شرعی نیست.
مدیر موسسه طیبات اظهار کرد: در بحث فقهی بازاریابی شبکه ای یک بخش آن به خرید برمی گردد و یک بخش هم به پورسانتی که می گیرند، آیا در تعریف کالایی که فروخته می شود مباحث واقعی گفته می شود؟
حجت الاسلام عبادی با اشاره به اینکه ریز موضوعات فقهی در بازاریابی شبکه ای حدود ده مورد است، گفت: چند درصد تعریف هایی که از کالاها می شود واقعی است؟ در پاسخ باید گفت بسیار دروغ گفته می شود. ویژگی هایی که در مورد کالا گفته می شود واقعی نیست؛ لذا اجرتی که در مورد پورسانت می گیرد از منظر شرعی ایراد دارد.
بازاریابی شبکه ای تجارت الکترونیک نیست
مدیر موسسه طیبات با اشاره به اینکه گفته می شود بازاریابی شبکه ای تجارت الکترونیک است، در حالی که نیست، افزود: در بازاریابی شبکه ای قراردادی که بین عضو و شرکت بسته می شود را مطالعه کنید. ماده 3 این را عنوان می کند که شما حق حراج اینترنتی کالاهای شرکت و همچنین فروش عمده آن ها را ندارید؛ چرا که کار اصلی بازاریابی شبکه ای فیس تو فیس است و شخص به شخص است. شما باید مشتری را پیدا کنید و با او صحبت کنید و مستقیم به او بفروشید.
مدیر موسسات فقه اقتصادی طیبات افزود: بنابراین به هیچ وجه بازاریابی شبکه ای تجارت الکترونیک نیست و باید به آن بازاریابی سنتی گفته شود که فقط واسطه ها حذف می شود.

آیا درآمدی که از شبکه سازی به دست می آید حلال است یا خیر؟
وی افزود: پورسانتی که بازاریاب نسبت به سطح بیستم دریافت می کند بابت چیست؟ برخی می گویند واقعا کار می کنیم و آموزش می دهیم و گرم نگه می داریم. بنده هم می گویم به اندازه ای که کار انجام می دهند گرفتن اجرت ایرادی ندارد.
مدیر موسسات فقه اقتصادی طیبات افزود: اما این سؤال مطرح است که نفر اول نسبت به بیستم کار می کند تا پورسانتی که می گیرد ایرادی نداشته باشد. نفر دوم چی؟ او هم می گوید من بابت نفر بیستم کار می کنم. نفر سوم و چهارم چطور؟ چند نفر به یک نفر. همه می خواهند روی نفر بیستم کار کنند تا اجرتی که می گیرند ایراد نداشته باشد.
حجت الاسلام عبادی اظهار کرد: همه فلش ها روی نفر بیستم است تا اجرتی که می گیرم صحیح باشد، نفر اول بابت خرید نفر بیستم که پورسانت می گیرد چه زحمتی می کشد؟ مگر چه اندازه محتوای اموزشی و گرم کردن است که نوزده نفر می خواهند روی یکنفر کار کنند تا اجرتی که می خواهند بگیرند ایراد نداشته باشد.
مدیر موسسه فقه اقتصادی طیبات افزود: در بازاریابی شبکه ای مساله اکل مال به باطل مطرح است و مراجع تقلید به خاطر همین مساله اکل مال به باطل، در آمد بازاریابی شبکه ای را صحیح ندانستند.