۰
تاریخ انتشار
يکشنبه ۱۵ مهر ۱۳۹۷ ساعت ۰۹:۳۸
نگاهی به عاشورا در قاب مستند، در نشست تخصصی «آن»

کلیشه ها را بکُشیم

کلیشه ها را بکُشیم
مریم ظریف/سرویس هنر خبرگزاری رضوی
از پله های زیرزمین پایین می رود. پتو و کاورها را کنارزده و دستگاه های ضبط و پخش هر دوره را معرفی می کند. از بین هزاران کاستی که می داند هر نوا در کدام فایل و ردیف قرار دارد، روضه زینب کبری را با ذره بینش پیدا کرده و در دستگاه پخش قدیمی می گذارد و سرش را با نوای مداح تکان می دهد. حالا دوربین روی جلد کاست که در دست چپش است و ذره بینی که دردست راست دارد زوم می کند. سوز و گداز مداحی، وادارش می کند که انگشت اشاره را بگزد و اشک در چشمانش جمع شود.



بلاکشان
سکانس بالا، دقایقی از مستند بلاکشان، ساخته ی شهروز توکل است که در نشست تخصصی «آن»، روز پنج شنبه 12 مهر ماه به نمایش درآمد. در این مستند که به مداحی و پیشینه آن در شهر اصفهان پرداخته است، سبک های متفاوتی دیده می شود. در میان سنتی ها، موسیقی ایرانی رعایت شده اما جوان تر ها، پاپ و راک و تکنو را در مداحی های خود به کار می برند که مداحان قدیمی آن را قبول ندارند. اختلافی که در دیدگاه دو نسل وجود دارد در این مستند به تصویر کشیده شده است. بازاری های اصفهان، مقیم های اصفهان، توریست ها و حتی زنان مداح، هیچ کدام از قلم نیفتاده اند. از ابتدا تا انتهای مستند، بیننده به این درک می رسد که فیلم، داستانی نیست و جنبه اطلاع رسانی و آگاهی از سبک های مداحی در یک منطقه را دارد. پس از پایان پخش مستند، مسعود زارعیان در خصوص نشست تخصصی «آن» و انتخاب موضوع عاشورا در قاب مستند گفت:«بلاکشان از مجموعه 10 قسمتی مستند آیین همنوایی عاشورایی است که منا زندی با انتخاب ده نفر از مستند سازان برتر کشور، مقوله مداحی را در 10 استان در سال 1392 تهیه نموده است. در پنج دوره ای که سوگواره فیلم و عکس عاشورایی از سال 89 تاکنون برگزار شد، ضعفی که در آثار توجه را جلب می کرد
و نیاز به بررسی داشت این بود که عمده ی آثار، درگیر بحث آیین ها در مورد نهضت عاشورا با مضامین و موضوعات ثابت و نگاه های یکسان بود و فقط سوژه تغییر می کرد. این ضعف بزرگ و خلأیی است که در سینمای داستانی ایران به چشم می خورد.» نگاه فیلمساز و پیشینه مستندسازی دو موضوعی بود که زارعیان برای بالا رفتن کیفیت آثار مستند، مشروح آن را به آقایان توکل و استاد علی سپرد.



نگاه فیلمساز
«در ساخت یک فیلم مستند، ابتدا باید فیلم ساز باشیم. با توجه به اهداف فیلم، استراتژی را طراحی کرده و فیلم سازی شروع می شود. اولین قدم اینکه قرار است فیلم باشد. در دسته بندی های مختلف راجع به هر موضوعی می توان فیلم ساخت. موضوع درساخت فیلم دخیل نیست بلکه هدف مهم است. در جشنواره های مختلف، تعداد فیلم هایی با موضوع مذهبی بسیار زیاد است. ساختن فیلم در مورد یک آیین نیاز به دیدگاه دارد و فقط حول محور یک موضوع می چرخد. به عنوان مثال: مداحی، آیین مناطق، پیشینه مراسم ها و ... . چنین فیلمی نه در سینما و نه در تلویزیون قابل پخش نیست، زیرا حالت پژوهشی دارد و برای ثبت ساخته شده است و به عنوان یک تحقیق هیچ بخش از آن سانسور نمی شود. این فیلم، اسمش سینما نیست. دراماتیک نیست. قرار نیست قصه بگوید و قرار نیست کشش داشته باشد و ما را درگیر خودش نمی کند. فیلمی از تحقیق کننده است که برای آینده ساخته می شود. چه بسا اگر صد سال پیش نیز امکانات وجود داشت میشد آیین آن زمان را هم ثبت کرد. این نوع فیلم، فیلمی انسان شناسی برای مطالعه موضوع مذهبی است. کسی که بخواهد راجع به سبک های مداحی یک شهر تحقیق کند از این مستند به عنوان یک منبع استفاده می برد. اگر دیدگاه قوم شناسی، مردم نگاری و انسان شناسی داشته باشیم، بحث سینمایی کنار می رود و قرار است ثبت واقعه در یک مکان را انجام دهیم. وقتی
بحث سینما می شود باید سینما بلد بود. در خلق یک اثر مستند، موضوع باید باریک و کوچک شود و در مقابل آن، ایده وسعت داده شود.»



آسیب شناسی
یکی از حاضرین بیان کرد: که بودجه ای برای تهیه فیلم های مستند مذهبی در صدا و سیما وجود ندارد. شهرام توکل با بیان مثالی پاسخ او را اینگونه داد:« دو سال پیش داور جشنواره چلچراغ بودم. بیش از 2500 فیلم مستند ساخته شده بود که حدود 2490 فیلم شبیه هم بودند. هیچ ایده و خلاقیتی در مستندها به چشم نمی خورد. مسلماً وقتی آثار اینگونه باشد، سرمایه گذار هم رغبتی ندارد به سمت تولید فیلم مستند برود. تلویزیون استاد کلیشه ساختن است و نمی خواهد آن را بشکند. تلویزیون یک دستگاه پرکننده ساعت است. تلویزیون برای تولید فیلم سینمای مستند نیست و از این لحاظ نمی شود روی آن حساب باز کرد. بودجه تولیدات تلویزیون هنگفت است با این حال فیلمی مذهبی چه مستند و چه داستانی که بتواند حق مطلب را ادا کند وجود ندارد. جایگاه فیلم مستند و فیلم سازی در تلویزیون نیست.»



تکلیف مستند
«چه کسی فیلم بسازد؟ برای چه کسانی فیلم ساخته شود؟ ایده پردازی و خلاقیت چگونه باشد؟ از جمله مسائلی است که در سینمای مستند تکلیف روشنی ندارد. اینطور نیست که فیلمی مستند برای عموم ساخته شود. قطعاً فیلمی که با موضوع امام رضا (ع) برای حوزه علمیه تولید می شود قابل پخش در تلویزیون، سینمای مستند و یا شبکه های برون مرزی نیست. فیلم مستند کلی نیست. باید در ظرف خودش دیده شود. یکی از وظایف سینمای مستند، ثبت اتفاق در زمان است. همچنین، داوری ها نیز باید در جهت ایجاد جریانی جدید باشد طوری که حتی با وجود آثار برخی اساتید، رأی نهایی قاطعانه اعلام شود که از بین آثار ارائه شده، هیچ فیلمی شایسته دریافت جایزه نبود. این داوری، تلنگری برای ارائه اثری قابل تقدیر
است و اگر مجبور به انتخاب 10 اثر، باری به هر جهت باشیم، سال بعد به تقلید از آن ده اثر باز تولیدات تکراری خواهیم داشت.»

 

پیشینه فیلم سازی
محسن استادعلی، از مستندسازان جوان و برجسته ای که جوایزی از سینمای حقیقت را در کارنامه خود دارد، در خصوص پیشینه تعزیه و فیلم سازی اینگونه شرح داد:«وقتی قرار است اثری تولید شود باید به چند فاکتور توجه نمود. برای کجا؟ چه کاربردی دارد؟ تأثیر آن چیست و قبل از آن، چه فیلم هایی در این زمینه ساخته شده اند؟ آغاز ماه محرم، تداعی گر حماسه ای عظیم در تاریخ است اما وقتی آن را در قاب سینما می گذاریم باید ببینیم در طی این سال ها، در بیان و بازتاب آن به صورت فیلم، چقدر موفق بوده ایم و چقدر نبوده ایم و اگر موفق بوده ایم در چه بخشی بیشتر و یا کمتر بوده است.»
«بعد از واقعه عاشورا و تقریبا از زمان آل بویه، تعزیه خوانی ها و آیین های عاشورایی از خانه ها به کوچه ها و میادین کشیده شد و در هر منطقه، آیین ویژه ای مرسوم گردید. تعزیه، نمایش قدسی است که جدال خیر و شر را نشان می دهد و جذابیت آن در تعداد بیننده های تعزیه است. فیلم سازی های کلیشه ای هم دقیقا مانند تعزیه ها تولید می شوند. ریتمی یکنواخت و بدون خلاقیت را طی می کنند. مقدمه دارد، با شور به اوج می رسد و سلام مجلس داده می شود و تمام. اکثر فیلم های مستند هم همینگونه است. به عنوان مثال فیلم پیاده روی اربعین برای یک بار دیدن جذاب است یا حتی دو بار، اما برای چندمین بار که پخش شود چرایی می آورد. مخاطب تغییر می خواهد. می خواهد بداند تأثیر این حرکت کجا و چگونه است. این نتیجه ی اثری است که عاری از خلاقیت باشد.»



اثری در شأن
استاد علی سه اثر بهمن کیارستمی را که مجوز پخش ندارد مثال می زند و می گوید:« فیلم تباکی کاروانی را نشان می دهد که از
تهران به سمت مشهد حرکت می کنند. مداحان با ذکر مصیبت به هر نحوی می خواهند اشک مسافران را در آورند. در فیلم دوم، یعنی زیارت، سفر غیرمجاز به کربلا با وجود عدم امنیت مرزها از دید علما بررسی شده است و در فیلم سوم، شبیه خوانی، به نقش و موقعیت اجتماعی تعزیه خوان ها پرداخته است. نقد زیادی بر هر سه فیلم وجود دارد که از دید متعصبان، نوعی توهین به مقدسات است. اما آیا کسانی که ادعای تقدس دارند توانسته اند فیلمی در شأن قیام عاشورا بسازند که بتواند مقابل این قبیل فیلم ها قرار بگیرد؟»
نیازسنجی
استاد علی در پاسخ به این سؤال که: نیازسنجی یک مستند چگونه است و آیا برهه زمانی بر آن اثر دارد؟ می گوید:« تولید کننده به شرایط مستند آگاه است. مانند سینمای اکران گستردگی معنایی ندارد. مستندساز با محدودیتی مواجه است که با قالب شرایط اکران همخوانی ندارد. مهمترین نهادی که می تواند فیلم های مستند را نمایش دهد، تلویزیون است. نیازسنجی در سینمای مستند فضای پویایی را برای موقعیت های بروزی که در جامعه در حال وقوع است ایجاد می کند. ولی با توجه به شرایط حاکم بر فضای موجود، موانع زیادی برای نمایش موارد زیادی وجود دارد. به همان اندازه که به فیلم های دینی با رویکردهای مختلف نیاز داریم به همان اندازه هم به مستندهای پزشکی، ورزشی و ... نیاز داریم. نیاز را جامعه مشخص می کند که به خیلی چیزها در بعد فرهنگ نیازمندیم. یکی از شاخه های فرهنگ، سینمای مستند است. صراحتی در سینمای مستند است که وقتی وارد حوزه دینی می شود باید خطوط زیادی که مسأله ساز نشود را رعایت کرد. در جامعه نقاط تأسفی داریم که نمی توان از آن ها گذشت. تفسیرها و تعبیرهایی که وقتی از شخصی بودن فراتر می رود و بر فضای حاکم تأثیر می گذارد، در مورد آن صحبت نمی کنیم و آن را می کشیم.»
https://www.razavi.news/vdcgw39w.ak9tq4prra.html
razavi.news/vdcgw39w.ak9tq4prra.html
کد مطلب ۳۴۶۱۳
برچسب ها
فیلم مستند
ارسال نظر
نام شما

آدرس ايميل شما