روایت زیارت بارگاه سيد رضي و سيد مرتضي؛ دو برادری که در تعالی مکتب شیعه سهم بزرگی دارند

اسم سيد رضي با کتاب گرانسنگ نهج البلاغه گره خورده.او توانست خطبه ها و نامه ها و سخنان حکمت آمیز امیرالمومنین(ع) را در یک کتاب ارزنده به اسم نهج البلاغه جمع کند تا در تاریخ افتخار جمع آوری کلمات ناب امام اول شیعیان از آن سید رضی باشد و او در میان علمای شیعه جایگاه رشک برانگیزی داشته باشد که هیچ فرد دیگری از چنین مرتبتی برخوردار نیست.
سید رضی که از نسل امام موسی کاظم(ع) است در جوار جدش در کاظمین در چند متری بارگاه برادرش سید مرتضی که او هم نام پر آوازه ای در فقه شیعه دارد؛ آرمیده است.
بارگاه سید مرتضی نیز در میانه همان بازاری در شهر کاظمین قرار دارد که مرقد برادرش آنجاست. زائران بارگاه دو امام معصوم مقیم کاظمین، سری به آن می زنند نمازی می خوانند و به روح او و برادرش درود می فرستند. بر فراز هر دو بارگاه گنبدی فیروزه ای قرار دارد و در جوار هر دو بارگاه مساجد زیبایی که از قرن های پیش وجود داشته.در مسجد سید مرتضی نقاشی های قدیمی، تابلو فرش و آرامگاه چند شاعر قرار دارد و در مسجد سید رضی که سقفش با آیینه کاری های زیبایی تزیین شده، ضریح چوبی او به چشم می خورد.

آرامگاه هر دو برادر که از افتخارات جهان تشیع به حساب می آیند ساده اما زیبا و هنرمندانه ساخته شده اما هر مسلمان ایرانی و غیر ایرانی بخصوص شیعیان عراق که به آن سر می زنند در ذهن شان به جایگاه رفیع این دو برادر حسرت می خورند.
از زیبایی ها و دیدنی های بارگاه سید مرتضی، کتابخانه نفیس و بی نظیر اوست که پر از نسخه های خطی است و از افتخارات جهان تشیع محسوب می شود.
در تاریخ آمده است که در کتابخانه سيد مرتضي در عصر حیات او، هشتاد هزار جلد کتاب بوده که اغلب آنها ازکتابهاي مورد مطالعه يا تاليف او بوده است. پس ازوفات سيد مرتضي با اينکه قسمت عمده کتابهاي او را به امرا و وزرا اهدا  شده باز کتاب های نفیس فراوانی باقی مانده است.
در کنار بارگاه سید مرتضی که ضریحی طلایی بر فراز قبرش قرار گرفته قبر یکی از شاعران اهل بیت عرب زبان نیز قرار دارد.
بارگاه سید مرتضی به سبک علمای گذشته عراق که قبر، کتابخانه، موزه، مرکز اسناد و.. در یک جا واقع می شده است، ساخته شده که اتفاقا جالب است و نمونه آن را می توان در قم و در کتابخانه نفیس آیت ا... مرعشی ملاحظه کرد .
الذريعه في اصول الشريعه (در اصول فقه ) از آثار مهم سید مرتضی است که نسخه خطی او در آرامگاهش قرار دارد.. این اثر نخستین کتاب مفصل و جامع شیعیان در علم اصول است. سید مرتضی در این کتاب نظرات اهل سنت را بیان و درباره آنها داوری کرده و نظر خود را طرح کرده است. از این رو این کتاب را سرآغاز شکل‌گیری علم اصول شیعه و استقلال آن از علم اصول اهل سنت به شمار آورده‌اند.
در روزی که ما زائر کاظمین بودیم و به این کتابخانه سری زدیم بازدید عمومی از کتابخانه ممکن نبود اما مسیول آن که مردی عرب زبان بود اشتباق و شوق ما را که دید اجازه داد چند دقیقه ای از کتابخانه سید مرتضی دیدن کنیم.
آن خواب تاریخی
سید مرتضی و سید رضی، حکایت عجیبی در تاریخ شیعه دارند و خواب استادشان شیخ مفید از اندیشمندان و فقهای بزرگ شیعه در قرن چهارم، که او هم در کاظمین ماوا گرفته، عجیب و خواندنی  است.در تاریخ نقل شده که شبی شیخ مفید خواب دید خانم فاطمه زهرا(س) ، دست فرزندانشان  امام حسن و امام حسين ، را در حالي که هر دو خردسال بودند را گرفته و نزد شیخ مفید آوردند و فرمودند : "اي شيخ به اين دو کودک من علم فقه بياموز".شيخ مفيد پس از بيدار شدن، از اين خواب  شگفت زده شد دقیقا صبح همان شب، فاطمه مادر سيد رضي و سيد مرتضي در حالی که خدمتگذارانش اطراف او بودند دست دو کودک خود را گرفته و نزد مفیدآورد شيخ مفيد براي رعايت بزرگي اين زن به او سلام كرد و و برای ادای احترام از جا برخاست برخاست .فاطمه مادر كودكان، همان عبارت که شیخ در خواب آن را دیده بود به مفید گفت: اي شيخ اين دو، پسران من هستند، اينها را پيش تو آورده ام كه به آنان فقه تعليم دهي. شيخ مفيد از اين حادثه منقلب شد گریه کرد و ماجرای خوابش را برای مادر این دو  و دیگران تعریف کرد و از آن روز مسئوليت تربيت و تعليم اين دو سيد بزرگوار را بر عهده گرفت.
دو برادر که در تعالی مکتب تشیع سهم بزرگی دارند
سید رضی و سید مرتضی در قرون چهارم و پنجم هجري زندگی می کردند و همین دو نفر به تنهایی بار تعالی فقه و مکتب تشیع را بر دوش کشیدند و در این زمینه سهم بزرگی دارند.
سید رضی و سید مرتضی از سادات موسوی و از نسل امام کاظم(ع) هستند. البته نسب مادری آنها به امام سجاد(ع) می رسد.سيد مرتضي ملقب به علم الهدي برادر بزرگتر بود که در سال 355 هجري قمري در بغداد به دنيا آمد. سيد رضي نیز در سال 359 ه.ق در بغداد متولد شد.پدر آنها از شخصيت هاي برجسته و مورد توجه حکومت وقت بود. او بزرگ سادات و مسئول رسيدگي به شکايات مردم و امير حج بود. مادرشان فاطمه نیز، زني دانشمند و با تقوا بود وشيخ مفيد کتاب "احکام النسا»" را به درخواست ايشان به نگارش درآورد. او فرزندانی را در دامانش پرورش داد که در نوجواني از علماي طراز اول شيعه شدند.
اما درباره سيد رضي گفته اند که او شخصيتي انديشمند و داراي هوش و درکي بالا بود و به زودي توانست مدارج عالي فقه را نزد استاد خود طي کند. او مدرسه اي در شهر بغداد تاسيس کرد و به تربيت شاگرداني در علوم اسلامي پرداخت. کتابخانه بزرگي نيز براي استفاده شاگردان خود در آن مدرسه برپا نمود.
تاليفات سيد رضي
سيد رضي داراي تاليفاتي ارزشمند است  که  نهج البلاغه، مهم ترینش است که او افتخاری گرد آوری آن را پیدا کرد.
 خصائص الائمه، تلخيص البيان عن مجاز القرآن، المجازات النبويه، حقايق التاويل في متشابه التنزيل از دیگر آثار اوست. سيد رضي سرانجام پس از عمري خدمت به جهان اسلام و تشيع، در سن 47 سالگي و در سال 406 ه.ق در شهر بغداد ديده از اين جهان فرو بست و در کاظمين، در کنار بارگاه مطهر امام موسي کاظم و امام جواد (عليهماالسلام) دفن شد.
سيد مرتضي؛ علم الهدی شد

در زندگی سید مرتضی نیز آمده است که او مانند استادش شیخ مفید گرایش‌های عقلانی داشت و به علم کلام علاقه‌مند بود و مهمترین دستاوردهای فکری او نیز در همین زمینه است. او در فقه نیز گرایش عقلانی داشت و کتابی در اصول فقه نوشت که آن را نخستین کتاب جامع و مستقل اصول فقه شیعه برشمرده‌اند. مشهورترین شاگرد سید مرتضی،«شیخ طوسی» موسس حوزه بزرگ نجف است. که صاحب دو کتاب از کتاب های چهارگانه مرجع شيعه است. سید مرتضی همچنین ادیبی ممتاز بود و در علوم تفسیر قرآن نیز آثاری نگاشت.
اما چرا سيد مرتضي به علم الهدی معروف است؟ نقل است که ابوسعيد وزير القادر بالله(از وزرای آل بویه) در سال 420 بيمار شد شبي در خواب ديد که امير مومنان (ع) به او مي فرمايد: به علم الهدي بگو تا براي تو دعا کند تا ازبيماري بهبود يابي وزير گفت : يا امير المومنين , علم الهدي کيست ؟فرمود: علي بن الحسين موسوي است چون از خواب برخاست، نامه اي به سيد مرتضي نوشت که براي او دعا کند و در آن نامه او را علم الهدي خواند.سيد مرتضي برآشفت و از وزير خواست که او را با اين لقب بزرگ نخواند وزير گفت: به خدا قسم امير المومنين ( ع) امر فرموده که شما را به اين لقب بخوانم بعداز آنکه وزير از دعاي سيد مرتضي شفا يافت. از سوي خليفه حکم شد که منشيان در نامه هاي رسمي و عموم مردم او را با اين لقب بخوانند و بدين گونه سید مرتضی ملقب به علم الهدي شد.
علاقه سید مرتضی به نماز
باز از نقل های مشهور تاریخ تشیع، وصیت نامه سید مرتضاست.
سيد مرتضي در وصيت‏نامه اش نوشته:« تمام نمازهاي واجب مرا كه در طول عمرم خوانده‏ام به نيابت از من دوباره بخوانيد». دوستانش پرسيدند چرا؟ شما كه فردي وارسته بوديد و اهميت فوق‌العاده‏اي به نماز مي‌داديد، علاقه‏مند و عاشق نماز بوديد و هميشه قبل از فرارسيدن وقت نماز وضو گرفته‏، آماده مي‏شديد تا وقت نماز فرا رسد، حال چه شد كه اينگونه وصيت مي‌كنيد؟!
سيد مرتضي در پاسخ مي گويد: آري، من علاقه‌مند به نماز، بلكه عاشق نماز و راز و نياز با خالق خود بودم و از راز و نياز هم لذت فراوان مي‏بردم. از اين رو هميشه قبل از فرا رسيدن وقت نماز لحظه شماري مي‏كردم تا وقت نماز برسد و اين تكليف الهي را انجام دهم. : به دليل همين علاقه شديد و لذت از نماز، وصيت مي‌كنم كه تمام نمازهاي مرا دوباره بخوانيد. زيرا تصور من اين است كه شايد نمازهاي من صد در صد خالص براي خدا انجام نگرفته باشد و درصدي از آنها به خاطر لذت روحي و معنوي خودم به انجام رسيده باشد! پس همه را قضا كنيد چون اگر يك درصد از نماز هم براي غير خدا انجام گرفته باشد شايسته درگاه الهي نيست و مي‌ترسم به همين سبب اعمال و راز و نيازهاي من مورد پذيرش خداي منان قرار نگيرد».
 
فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
سید مرتضی و سید رضی هر دو در عصر حکومت آل بویه می زیستند و در امور حکومت حضور پر رنگی داشتند. ابتدا پدر آن دو سمت اداره حج را برعهده داشت.سپس سید رضی این مسیولیت را بر دذوش کشید و بعد از سیدرضی برادر بزرگوارش امارت حج و نظارت بر دیوان مظالم را برعهده گرفت.
از زمان خلفای بنی امیه تا زمان معتضد عباسی، فرزندان علی بن ابیطالب همیشه تحت تعقیب و مراقبت خلفا و ماموران بودند و معمولا در جنگ و گریزها به شهادت می‏رسیدند. هنگامی که حکومت و خلافت در سال 279 ق  به معتضد عباسی واگذار شد موضوع احترام به علویان و تعیین سرپرست مطرح شد و در هر شهری یکی از بزرگان سادات یا علمای علوی نقابت یعنی سرپرستی سادات آن شهر یا منطقه را به عهده گرفت .
سید مرتضی علاوه بر نظارت بر نسب و دفاع از حقوق و حفظ شرافت آنان موظف بود در میان آنان قضاوت کند، سرپرستی اموال و دارایی یتیمان را بر عهده گیرد، احکام الهی را در صورت ارتکاب گناه درباره آنان جاری کند، دختران و زنان بی سرپرست را شوهر دهد و از بی سرپرستان مراقبت کند.
امارت حج هم مسئولیت بزرگی بود که ریاست و رهبری زائران خانه خدا را به عهده داشت و معمولا شخص خلیفه آن را به عهده داشت . ولی گاهی خلیفه این مسئولیت بسیار مهم را به شخصی که شایستگی داشت واگذار می‌کرد.
نظارت بر دیوان که در آن به اعمال ظالمانه حکام و امرا و رجال بزرگ دولت زیر نظر شخص خلیفه رسیدگی می‌شد، نیز یکی از مسئولیت‌های خطیر اجتماعی بود.
رحلت سید مرتضی
سید مرتضی سرانجام پس از عمری پربار و انجام کارهایی بزرگ و ارزنده در حدود هشتاد سالگی در 25 ربیع الاول 436 هجری قمری در شهر بغداد به جوار حق شتافت و به دست ابوالحسین نجاشی و دیگر شاگردانش ‍ غسل داده شد و سپس فرزندش سید محمد بر او نماز خواند و در خانه‏اش ‍ واقع در محله کرخ به خاک سپرده شد. پس از مدتی پیکر مطهر او در کنار قبر برادرش سید رضی حجاب دفن شد.
سيد مرتضي و برادرش سيد رضي نام هایی پرآوازه در تاریخ شیعه اند. دو شخصیتی که شاگردان بزرگی چون مفید بودند. در علم اصول، فقه، قرآن و... جایگاه بی نظیری داشته و دارند . به قول ابن ابي الحديد از دانشمندان اهل سنت: «خداوند درهاي علوم و فضائل را به روي آن‌ها گشود و آن دو را شهره آفاق گردانيد و اين شهرت تا جهان باقي است باقي خواهد ماند....».