خبرگزاری رضوی بررسی می کند؛
آیا عدالت اجتماعی از اهداف روزه داری در ماه رمضان بوده است؟
سرویس زیارت. حسن دیانی. در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان هستیم. دستاوردهای این ماه از جمله موضوعاتی است که باید در انتهای ماه مورد توجه مومن و روزه دار قرار گیرد تا نتیجه این یک ماه تحمل مشقت روزه داری، و لذت عبادت و بندگی قابل فهم و استفاده گردد. در غیر این صورت باید علامت سوالی جدی در مقابل عمل فرد قرار داد که به چه علت یک ماه تمام گرسنگی و تشنگی را تحمل نموده است.
در بررسی دستاوردهای رمضان ابعاد مختلفی را می توان مورد توجه نمود که یکی از مهمترین و مشهورترین این دستاوردها معنویت و ارتباط انسان با خدا است. اما ماه روزه دستاوردهای دیگری هم دارد که لازم است توجه بیشتری، به خصوص در عرصه اجتماعی به آن مبذول داریم. عدالت اجتماعی یکی از مهمترین این دستاوردهاست که در این نگاشته کوتاه به چند بُعد از آن به صورت مختصر می پردازیم.
نسبت عدالت اجتماعی و رمضان و یا به بیانی دیگر تأثیرات رمضان در عدالت اجتماعی را در دو بعد ذهنی و عملی می توان مورد بررسی قرار داد. بعد ذهنی تأثیر رمضان و روزه داری بر عدالت اجتماعی همان چیزی است که از آن می توان با عنوان ایجاد آمادگی فردی در گسترش و تأمین عدالت اجتماعی نام برد. بدین معنا که چگونه فرد روزه دار در پرتو آموزه های این ماه زمینه های ذهنی و آمادگی های روحی لازم را برای برقراری عدالت اجتماعی کسب می کند.
نقطه مقابل عدالت ظلم است. و لازمه تحقق عدالت پرهیز از ظلم در حق دیگران. روزه با ایجاد ملکه ای درونی از تقوا و پرهیزگاری در شخص روزه دار از یک سو، و ماه رمضان با برنامه های متنوع دعا و عبادت در ساعات مختلف روز و ایام خاص شب های قدر از سویی دیگر، نقش بسیار زیادی در ایجاد این ملکه تقوا و پرهیزگاری در انسان ایجاد می کند. و به طور قطع یکی از نتایج این تقوا، رعایت حقوق دیگران و پرهیز از ظلم به اطرافیان است. از این رو در این ماه توجهی جدی تری در میان عموم جامعه ایجاد می گردد تا با پرهیز از ظلم به دیگری، موجبات هبط و از بین رفتن اجر و مشقت عمل روزه داری خود را فراهم نیاورند. اصطلاح عامیانه « با دهان روزه فلان کار را انجام ندادن» شاهد و گواهی بر این مدعاست. ملکه تقوا و پرهیز از گناه در این ماه نه تنها در فرد روزه دار رشد می کند که بلکه حتی به هنجاری اجتماعی در کنترل رفتارهای ناپسند تبدیل شده و از این رو روزه داران یکدیگر را به پرهیز از عمل نادرست و ظالمانه درحق یکدیگر در این ماه توصیه می کنند. این تمرین تقوا و پرهیز از ظلم مقدمه گسترش و بسط عدالت در همه ابعاد آن، از جمله عدالت اجتماعی است.
البته تمرین تقوا در نسبت با عدالت در ماه رمضان مرتبه ای بالاتر نیز پیدا کرده؛ و از نوعی نگاه سلبی در پرهیز از ظلم، شکلی ایجابی در گسترش عدل و توجه به دیگران را نیز در خود دارد. چرا که به طور قطع ابتدایی ترین لازمه رعایت عدل در حق دیگران و در سطحی وسیع تر تحقق عدالت اجتماعی، رها شدن از خود خواهی و منیت، و در مقابل آن یافتن نگرشی عمومی و همگانی در نسبت با دیگران است. به عبارتی دیگر عدالت زمانی محقق می شود که به بیان زیبای حضرت امیر(ع) آنچه را که برای خود می پسندیم برای دیگران هم بپسندیم و آنچه را که برای خود نمی پسندیم برای دیگران هم نپسندیم. که این بیان برآمده و تعلیم دهنده همان نگاه عمومی و عدالت محور است.
رمضان از یک سو با تقوا و از سویی دیگر با تأکیدات بسیار زیاد دین و اولیای دین در توجه به حال محرومان و اقشار ضعیف جامعه، این نگاه جامع را در مومنین و روزه داران تقویت می کند. دعای هر روزه ماه رمضان بعد از فریضه نماز، نمونه ای آشکار بر این موضوع ارائه می دهد. زمانی که در این دعا می خوانیم: ... اَللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقيرٍ، اَللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جائِعٍ، اَللَّهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيانٍ، اَللَّهُمَّ اقْضِ دَيْنَ كُلِّ مَدينٍ، اَللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوبٍ ... ؛ موضوع این دعا دیگر خود فرد نبوده و داعی در عبارات دعا همه چیز را برای همه کس می خواهد. تکرار کلمه « كُلَّ » در بندهای مختلف دعا هم تمرین دگرخواهی است و هم دعا و خواهشی برای تحقق عدالت. و آن قدر نگاه عدالت جویانه در این دعا متعالی است که درخواست در آن نه برای خود، خانواده و یا حتی جامعه اسلامی، که دعا برای کل مردم در سراسر جهان است. یعنی تمرین، تذکر و تکرار هر روزه عدالت جهانی.
اما رمضان در بعد عینی و عملی نیز تلاشی را برای ایجاد عدالت در خود دارد. آنجایی که افطار دادن به عنوان سنت و ارزشی حسنه در این ماه مورد توجه و اهتمام قرار می گیرد. اهتمامی که به پشتوانه تأکیدات فراوان حضرات معصومین(ع) و اولیای دین در توجه به محرومین و ثواب سیر نمودن و افطار دادن دیگران صورت می گیرد. و این موضوع شهر و جامعه را به عرصه ای زیبا از اطعام و توجه به حال محرومین، آنهم برای مدت یک ماه بدل می سازد. این اتفاق نیکو با سنت زیبای افطاری دادن در مساجد، وضعیتی را به وجود آورده است که شاید بتوان ادعا کرد که دیگر اندک کسانی در جامعه باقی خواهند ماند که در شب های رمضان گرسنه سر به بالین بگذارند. و این تصویری زیبا و بی بدیل از عدالت اجتماعی است که مسمانان به جهان عرضه می دارند. چیزی که شاید نتوان نمونه آن را (آن هم برای مدت یک ماه) در سایر نقاط جهان سراغ گرفت. هرچند متأسفانه فقط برای مدت یک ماه از سال اینگونه اتفاق افتاده و دیگر ایام سال کم فروغ می شود و این همان بزنگاهی است که در پایان رمضان باید به آن اندیشید.
پرواضح است که عدالت یکی از اصلی ترین (و شاید هم بتوان بر اساس منابع دینی گفت که اصلی ترین) اهداف و مقاصد دین، و بعثت انبیاء است. بر این اساس دیگر نمی تواند ماه مهم و بزرگی مانند رمضان از این هدف و مقصود به دور باشد. لذا باید تحقق عدل و عدالت اجتماعی را یکی از اهداف مهم این ماه و عمل روزه داری برشمرد که عدم تحقق آن در جامعه، به معنای عدم رسیدن به مقصود و تحقق هدف واقعی عمل است. و به دست فراموشی سپردن این هدف ، بعد از ماه مبارک رمضان، نوعی نقض غرض، و هبط اعمال این ماه به شمار می آید. امری که باید هم فرد فرد مومنین، و هم مبلغین و مؤثرین فرهنگی و دینی در جامعه در پایان این ماه به آن توجه داشته و دیگران را به آن توجه دهند.
در بررسی دستاوردهای رمضان ابعاد مختلفی را می توان مورد توجه نمود که یکی از مهمترین و مشهورترین این دستاوردها معنویت و ارتباط انسان با خدا است. اما ماه روزه دستاوردهای دیگری هم دارد که لازم است توجه بیشتری، به خصوص در عرصه اجتماعی به آن مبذول داریم. عدالت اجتماعی یکی از مهمترین این دستاوردهاست که در این نگاشته کوتاه به چند بُعد از آن به صورت مختصر می پردازیم.
نسبت عدالت اجتماعی و رمضان و یا به بیانی دیگر تأثیرات رمضان در عدالت اجتماعی را در دو بعد ذهنی و عملی می توان مورد بررسی قرار داد. بعد ذهنی تأثیر رمضان و روزه داری بر عدالت اجتماعی همان چیزی است که از آن می توان با عنوان ایجاد آمادگی فردی در گسترش و تأمین عدالت اجتماعی نام برد. بدین معنا که چگونه فرد روزه دار در پرتو آموزه های این ماه زمینه های ذهنی و آمادگی های روحی لازم را برای برقراری عدالت اجتماعی کسب می کند.
نقطه مقابل عدالت ظلم است. و لازمه تحقق عدالت پرهیز از ظلم در حق دیگران. روزه با ایجاد ملکه ای درونی از تقوا و پرهیزگاری در شخص روزه دار از یک سو، و ماه رمضان با برنامه های متنوع دعا و عبادت در ساعات مختلف روز و ایام خاص شب های قدر از سویی دیگر، نقش بسیار زیادی در ایجاد این ملکه تقوا و پرهیزگاری در انسان ایجاد می کند. و به طور قطع یکی از نتایج این تقوا، رعایت حقوق دیگران و پرهیز از ظلم به اطرافیان است. از این رو در این ماه توجهی جدی تری در میان عموم جامعه ایجاد می گردد تا با پرهیز از ظلم به دیگری، موجبات هبط و از بین رفتن اجر و مشقت عمل روزه داری خود را فراهم نیاورند. اصطلاح عامیانه « با دهان روزه فلان کار را انجام ندادن» شاهد و گواهی بر این مدعاست. ملکه تقوا و پرهیز از گناه در این ماه نه تنها در فرد روزه دار رشد می کند که بلکه حتی به هنجاری اجتماعی در کنترل رفتارهای ناپسند تبدیل شده و از این رو روزه داران یکدیگر را به پرهیز از عمل نادرست و ظالمانه درحق یکدیگر در این ماه توصیه می کنند. این تمرین تقوا و پرهیز از ظلم مقدمه گسترش و بسط عدالت در همه ابعاد آن، از جمله عدالت اجتماعی است.
البته تمرین تقوا در نسبت با عدالت در ماه رمضان مرتبه ای بالاتر نیز پیدا کرده؛ و از نوعی نگاه سلبی در پرهیز از ظلم، شکلی ایجابی در گسترش عدل و توجه به دیگران را نیز در خود دارد. چرا که به طور قطع ابتدایی ترین لازمه رعایت عدل در حق دیگران و در سطحی وسیع تر تحقق عدالت اجتماعی، رها شدن از خود خواهی و منیت، و در مقابل آن یافتن نگرشی عمومی و همگانی در نسبت با دیگران است. به عبارتی دیگر عدالت زمانی محقق می شود که به بیان زیبای حضرت امیر(ع) آنچه را که برای خود می پسندیم برای دیگران هم بپسندیم و آنچه را که برای خود نمی پسندیم برای دیگران هم نپسندیم. که این بیان برآمده و تعلیم دهنده همان نگاه عمومی و عدالت محور است.
رمضان از یک سو با تقوا و از سویی دیگر با تأکیدات بسیار زیاد دین و اولیای دین در توجه به حال محرومان و اقشار ضعیف جامعه، این نگاه جامع را در مومنین و روزه داران تقویت می کند. دعای هر روزه ماه رمضان بعد از فریضه نماز، نمونه ای آشکار بر این موضوع ارائه می دهد. زمانی که در این دعا می خوانیم: ... اَللَّهُمَّ أَغْنِ كُلَّ فَقيرٍ، اَللَّهُمَّ أَشْبِعْ كُلَّ جائِعٍ، اَللَّهُمَّ اكْسُ كُلَّ عُرْيانٍ، اَللَّهُمَّ اقْضِ دَيْنَ كُلِّ مَدينٍ، اَللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ كُلِّ مَكْرُوبٍ ... ؛ موضوع این دعا دیگر خود فرد نبوده و داعی در عبارات دعا همه چیز را برای همه کس می خواهد. تکرار کلمه « كُلَّ » در بندهای مختلف دعا هم تمرین دگرخواهی است و هم دعا و خواهشی برای تحقق عدالت. و آن قدر نگاه عدالت جویانه در این دعا متعالی است که درخواست در آن نه برای خود، خانواده و یا حتی جامعه اسلامی، که دعا برای کل مردم در سراسر جهان است. یعنی تمرین، تذکر و تکرار هر روزه عدالت جهانی.
اما رمضان در بعد عینی و عملی نیز تلاشی را برای ایجاد عدالت در خود دارد. آنجایی که افطار دادن به عنوان سنت و ارزشی حسنه در این ماه مورد توجه و اهتمام قرار می گیرد. اهتمامی که به پشتوانه تأکیدات فراوان حضرات معصومین(ع) و اولیای دین در توجه به محرومین و ثواب سیر نمودن و افطار دادن دیگران صورت می گیرد. و این موضوع شهر و جامعه را به عرصه ای زیبا از اطعام و توجه به حال محرومین، آنهم برای مدت یک ماه بدل می سازد. این اتفاق نیکو با سنت زیبای افطاری دادن در مساجد، وضعیتی را به وجود آورده است که شاید بتوان ادعا کرد که دیگر اندک کسانی در جامعه باقی خواهند ماند که در شب های رمضان گرسنه سر به بالین بگذارند. و این تصویری زیبا و بی بدیل از عدالت اجتماعی است که مسمانان به جهان عرضه می دارند. چیزی که شاید نتوان نمونه آن را (آن هم برای مدت یک ماه) در سایر نقاط جهان سراغ گرفت. هرچند متأسفانه فقط برای مدت یک ماه از سال اینگونه اتفاق افتاده و دیگر ایام سال کم فروغ می شود و این همان بزنگاهی است که در پایان رمضان باید به آن اندیشید.
پرواضح است که عدالت یکی از اصلی ترین (و شاید هم بتوان بر اساس منابع دینی گفت که اصلی ترین) اهداف و مقاصد دین، و بعثت انبیاء است. بر این اساس دیگر نمی تواند ماه مهم و بزرگی مانند رمضان از این هدف و مقصود به دور باشد. لذا باید تحقق عدل و عدالت اجتماعی را یکی از اهداف مهم این ماه و عمل روزه داری برشمرد که عدم تحقق آن در جامعه، به معنای عدم رسیدن به مقصود و تحقق هدف واقعی عمل است. و به دست فراموشی سپردن این هدف ، بعد از ماه مبارک رمضان، نوعی نقض غرض، و هبط اعمال این ماه به شمار می آید. امری که باید هم فرد فرد مومنین، و هم مبلغین و مؤثرین فرهنگی و دینی در جامعه در پایان این ماه به آن توجه داشته و دیگران را به آن توجه دهند.
