یادداشت اختصاصی؛
مداحان برگزیده و آیین سازی در برانگیختگی مذهبی
نسرین میکائیلی/ پژوهشگر مطالعات فرهنگی
در یک رویکرد برون دینی، عاشورا به روشنی و به گواه تاریخ سازنده هویت شیعه است. هر مذهب در کنار آموزه های دانشی و معرفتی خود برای ماندگاری و پویایی نیاز به برانگیختگی احساسات و عواطف دارد و حرکت امام حسین و فداکاری ها و رنج های او در اوج احساسات مذهبی است.
تا حس تعلق به یک آیین و مذهب ایجاد نشود، انسان به سراغ نگرش ها و معرفت ها نیز نمی رود. عاشورا نماد روشن و برجسته حس تعلق و برانگیختگی مذهبی است.
مذهب و آیین بدون برانگیختگی احساسات و قهرمان های اخلاق و انسانیت تنها در کتابخانه ها می ماند و در ذهن ها رسوب می کند. حرکت و تداوم یک مذهب وابسته به یک منبع عظیم احساسی و شورانگیز است.
فرهنگ عزاداری محرم، قالب و بستر اصلی در برانگیختگی مذهبی در طول قرن ها میان شیعیان بوده است. مداحان، که به نوحه و بیان رنج ها و مصیبت ها و فداکاری های امام حسین و یارانش می پردازند، ابزاری برای این برانگیختگی و کانالی برای انتقال ارزش های احساسی هستند.
لحن و موسیقی کلام و شعر، انسان عزادار را به صحنه کربلا می کشاند و با امام حسین در مواجهه با بدی ها و کثیفی ها و رذالت ها همراه می کند. در عالم تخیل مذهبی، مداحان و شاعران نقش مؤثری دارند.
عزاداری محرم در پاسداشت فداکاری های امام حسین و فوران احساسات و هیجان، همیشه چشمگیر و محل تحلیل و بررسی و حتی آسیب شناسی بوده است.
اما به نظر بنده خود مردم در بیان احساسات خویش، پاک و انسانی رفتار می کنند و آسیب ها را می بینند و برخی رفتارهایی که از هویت ایشان و فضای پاک احساسی دور است، پس می زنند و طرد می کنند. مردم، خود آسیب ها را می بینند و محل های آسیب را درمان می کنند.
تمام داستان از آنجایی آغاز می شود که حاکمیت و رسانه حاکم، دست به گزینش از مداحان می زند و در طول سالها در قاب تلویزیون تنها چند مداح دیده می شوند. با سبک های پاپ گونه و با اشعار غیر نمادین و سراسر خون آلود! و با یک هماهنگی خاص در نوع عزاداری.
از اینجا یک صنف خاص از مداحان شکل می گیرد. رسانه حاکم، ایشان را مداحان برجسته و تاپ می کند. الگوی احساسات مذهبی برای جوانان، همین مداحان می شوند. یک آیین خودبسنده و خودساز در عزاداری و ترسیم از امام حسین پیرامون مداحان شکل می گیرد.
اینک مداحان تنها وظیفه برانگیختگی ندارند بلکه آیین جدیدی برساخته اند. در سیاست حکم می رانند، سخنرانان را قضاوت می کنند، هدف دین را ترسیم می کنند، میان احکام شرعی اولویت و قیمت می گذارند، برای مراجع دینی خط و نشان می کشند، از ترانه های غیر مذهبی کپی می زنند و در کنار همه این آیین سازی ها و مرام سازی ها، رسانه حاکم آنان را سلبریتی مذهبی می کند.
مداحان برگزیده میل به این دارند که تمام مذهب را آیین احساسات و شور و هیجان معرفی کنند چرا که احساسات را نمی توان حد گذاشت و خط کشی کرد. آنهم وقتی احساسات به منبع عظیمی چون کربلا رقم می خورد. پس دیگر مشکلی نیست که در شعری دروغی گفته شود، ابوالفضل همچون معشوقه ای تصویر شود، در سینه زنی خونی هم ریخته شود، سری زخمی شود، تیغی هم زده شود! تمام مذهب، احساسات شده است...
راه حل یک چیز است:
فرهنگ عزاداری و برانگیختگی مذهبی را به مردم بسپاریم، اعتماد کنیم. قرن هاست همین مردم شور مذهبی را روشن نگه داشته اند. حکومت و حاکمیت و رسانه های ملیاردی کمی کنار بروند و نظاره و نظارت کنند. بگذارند این برانگیختگی از دل خود مردم و برای خود مردم باشد. مردم آسیب را می بینند و خودشان درمان می کنند.
تا حس تعلق به یک آیین و مذهب ایجاد نشود، انسان به سراغ نگرش ها و معرفت ها نیز نمی رود. عاشورا نماد روشن و برجسته حس تعلق و برانگیختگی مذهبی است.
مذهب و آیین بدون برانگیختگی احساسات و قهرمان های اخلاق و انسانیت تنها در کتابخانه ها می ماند و در ذهن ها رسوب می کند. حرکت و تداوم یک مذهب وابسته به یک منبع عظیم احساسی و شورانگیز است.
فرهنگ عزاداری محرم، قالب و بستر اصلی در برانگیختگی مذهبی در طول قرن ها میان شیعیان بوده است. مداحان، که به نوحه و بیان رنج ها و مصیبت ها و فداکاری های امام حسین و یارانش می پردازند، ابزاری برای این برانگیختگی و کانالی برای انتقال ارزش های احساسی هستند.
لحن و موسیقی کلام و شعر، انسان عزادار را به صحنه کربلا می کشاند و با امام حسین در مواجهه با بدی ها و کثیفی ها و رذالت ها همراه می کند. در عالم تخیل مذهبی، مداحان و شاعران نقش مؤثری دارند.
عزاداری محرم در پاسداشت فداکاری های امام حسین و فوران احساسات و هیجان، همیشه چشمگیر و محل تحلیل و بررسی و حتی آسیب شناسی بوده است.
اما به نظر بنده خود مردم در بیان احساسات خویش، پاک و انسانی رفتار می کنند و آسیب ها را می بینند و برخی رفتارهایی که از هویت ایشان و فضای پاک احساسی دور است، پس می زنند و طرد می کنند. مردم، خود آسیب ها را می بینند و محل های آسیب را درمان می کنند.
تمام داستان از آنجایی آغاز می شود که حاکمیت و رسانه حاکم، دست به گزینش از مداحان می زند و در طول سالها در قاب تلویزیون تنها چند مداح دیده می شوند. با سبک های پاپ گونه و با اشعار غیر نمادین و سراسر خون آلود! و با یک هماهنگی خاص در نوع عزاداری.
از اینجا یک صنف خاص از مداحان شکل می گیرد. رسانه حاکم، ایشان را مداحان برجسته و تاپ می کند. الگوی احساسات مذهبی برای جوانان، همین مداحان می شوند. یک آیین خودبسنده و خودساز در عزاداری و ترسیم از امام حسین پیرامون مداحان شکل می گیرد.
اینک مداحان تنها وظیفه برانگیختگی ندارند بلکه آیین جدیدی برساخته اند. در سیاست حکم می رانند، سخنرانان را قضاوت می کنند، هدف دین را ترسیم می کنند، میان احکام شرعی اولویت و قیمت می گذارند، برای مراجع دینی خط و نشان می کشند، از ترانه های غیر مذهبی کپی می زنند و در کنار همه این آیین سازی ها و مرام سازی ها، رسانه حاکم آنان را سلبریتی مذهبی می کند.
مداحان برگزیده میل به این دارند که تمام مذهب را آیین احساسات و شور و هیجان معرفی کنند چرا که احساسات را نمی توان حد گذاشت و خط کشی کرد. آنهم وقتی احساسات به منبع عظیمی چون کربلا رقم می خورد. پس دیگر مشکلی نیست که در شعری دروغی گفته شود، ابوالفضل همچون معشوقه ای تصویر شود، در سینه زنی خونی هم ریخته شود، سری زخمی شود، تیغی هم زده شود! تمام مذهب، احساسات شده است...
راه حل یک چیز است:
فرهنگ عزاداری و برانگیختگی مذهبی را به مردم بسپاریم، اعتماد کنیم. قرن هاست همین مردم شور مذهبی را روشن نگه داشته اند. حکومت و حاکمیت و رسانه های ملیاردی کمی کنار بروند و نظاره و نظارت کنند. بگذارند این برانگیختگی از دل خود مردم و برای خود مردم باشد. مردم آسیب را می بینند و خودشان درمان می کنند.
