موسیقی و سالمندی

 
 فاطمه حاجی اربابی دکترای روان‌شناسی/سرویس هنر،خبرگزاری رضوی
تا سال 2025 نزدیک به دو سوم مردم جهان، سن بالای 65 سال خواهند داشت و این سال به طور قراردادی مترادف با آغاز سالمندی است. کاهش قوای جسمانی، کندی در پاسخ‌دهی به محرک‌ها، حضور کمرنگ‌تر در فعالیت‌های اجتماعی و احساس تنهایی و تجربه سوگ از مواردی است که سالمندان با آن مواجه هستند. با توجه به جمعیت آماری این دوره، اهمیت پرداختن به سلامت روان و فراهم‌سازی بستری مناسب جهت احساس مثبت و موفق سالمندان مشهود است. هدف درک این دوره از زندگی "کاهش احتمال وجود بیماری"، "کنش بالای ذهنی و بدنی" و "درگیری فعال با زندگی" است.
شایع‌ترین اختلالاتی که در جامعه زیادی از سالمندان به چشم می‌خورد، افسردگی و آلزایمر است. نشانگان افسردگی در سالمندی با دوره جوانی متفاوت است. ریشه این تفاوت‌ها می‌تواند در تجربه‌های افسرده‌ساز چون سوگ، بیماری‌های دردناک و یا منتج از اختلالات شناختی چون نقص حافظه یا دمانس باشد. بیماری آلزایمر یا دمانس پیری، نوعی اختلال مغزی مزمن، پیش‌رونده و ناتوان‌کننده است که با تاثیرات عمیق بر حافظه، هوش و توانایی مراقبت از خود همراه است و نفص در تکلم، ناتوانی در انجام فعالیت‌های حرکتی، اختلال در برنامه‌ریزی و استدلال انتزاعی و نوآوری را به همراه دارد. از حوزه‌های اصلی که تحت تاثیر این بیماری قرار می‌گیرد و بر کیفیت زندگی اثر می‌گذارد، حافظه، ادراک، توجه و تفکر ارتباط و یادآوری، یادگیری و پردازش اطلاعات است. با این وجود بیماران مبتلا به آلزایمر حتی زمانی که با زوال پیشرفته توانایی‌ها مواجه‌اند، می‌توانند موسیقی را درک کنند و هنگام قرار گرفتن با آن اطلاعات جدید را کسب کنند.
موسیقی شکلی از هنر است که احساس، عاطفه، ادراک و شناخت انسان را منقلب می‌کند. موسیقی و اصوات آهنگین از مهم‌ترین و رایج‌ترین ابزارهای ارتباطی بین فردی است و در واقع یک زبان جهانی است. در حوزه‌ی روان‌شناسی، موسیقی را نوعی زبان می‌دانند که مناطق خاصی از مغز را به خود اختصاص داده است و به عنوان یک ابزار درمانی، به ویژه به عنوان شیوه‌ای که می‌تواند برای سالمندان مفید باشد، مورد تایید قرار گرفته است‌.
به این منظور، از تکنیک‌هایی چون فنون بازآوایی، بداهه‌پردازی، آرام‌سازی و آوازخوانی و موسیقی استفاده می‌شود. شنیدن نوای بی‌کلام و نشاط آور، خواندن تصنیف و شعر و تکرار و تمرین آن‌ها و هم‌خوانی، آموزش‌های ابتدایی نواختن آلاتی چون دف(که به لحاظ سبکی که دف‌های جدید دارند و به دلیل آموزش آسان آن و حس خوب تخلیه انرژی در هنگام نواختن‌سازی مناسب است) می‌تواند موجب بهبود معنادار عملکرد حافظه به ویژه حافظه دیداری و کلامی شود و نیز کاهش خشم، ناکامی، غم و اضطراب را به جهت والایش و رهاسازی احساسات به دنبال داشته باشد.
انتخاب نوع موسیقی برای سالمندان اهمیت دارد. به عنوان مثال، موسیقی بی‌کلام به سبک موسیقی «کیتارو» آهنگ‌ساز و نوازنده برجسته ژاپنی که در آثارش ریشه‌ی عرفان و طبیعت به چشم می‌خورد، می‌تواند برای کاهش اضطراب و افسردگی در این سنین، اثربخش باشد‌. همچنین هم‌نوازی و هم‌خوانی‌ها، بهبود روابط اجتماعی و کاهش احساس تنهایی را در پی داشته و به تبع آن، احساس کنترل بر زندگی را بالا برده و اعتماد به نفس را در فرد غنی می‌سازد. نواختن سازها هماهنگی قسمت‌هايی از بدن را بهبود می‌بخشد. جهت بهبود وضعيت مفاصل و ماهيچه‌ها و افزايش هماهنگي حركات آن‌ها، موسیقی موثر است. خصوصیات ریتمی موسیقی از الگوهای مهارت‌های فیزیکی تقلید می‌نماید. بنابراین موسیقی قادر است اکتساب مهارت‌های حرکتی را افزایش دهد. معمولا ورزش برای سالمندان همراه با درد مفاصل و عضلات است، اما موسیقی(انتخاب شده با شيوه‌های مخصوص همراه با ریتمی انگیزشی) می تواند تحرك و استقامت مفاصل را افزايش دهد و در نتیجه احساس درد را از ذهن دوركند، ایجاد انگیزه نماید و میزان برانگیختگی شخص سالمند را تغییر دهد.