کتابت نور؛ بیم‌ها و امید‌های کاتبان
زندگی یک کاتب قرآن از خاکریزهای جنگ تا تصمیم هجرت
به گزارش خبرنگار رضوی، حبیب‌الله اسلامی، از نوجوانی خوشنویسی قرآن را از مدارس شهر مقدس قم آغاز کرد. تا پانزده سالگی در این شهر زندگی می‌کرد و پس از آن به تهران مهاجرت کرد و فرصتی شد تا از اساتید دیگری هم بهره گیرد. تاکنون دو قرآن را به صورت کامل کتابت کرده و اولین اثر او در موزه نجف نگهداری می‌شود و دیگری هنوز چاپ نشده است. برای آشنایی بیشتر با این کاتب قرآن گفت‌وگویی که با وی انجام شده است را بخوانید.
کتابت قرآن را از چه سالی آغاز کردید و چطور شد که به صورت حرفه‌ای وارد این هنر شدید؟
از نوجوانی به خوشنویسی علاقه‌مند بودم و این علاقه از مدرسه آغاز شد و سپس دوره‌های آموزشی را در سازمان تبلیغات اسلامی طی کردم و نزد اساتیدی همچون عبدالرضایی و موحد شاگردی کرده و بعد از اینکه دوره ممتازی طی شد، به صورت پراکنده کار می‌کردم، تا اینکه در سال ۱۳۷۰ دارالکتابه مرکز طبع و نشر قرآن تأسیس و بیشتر فعالیتم به کتابت قرآن معطوف شد. در واقع حدود ۳۰ سال است که در حوزه کتابت قرآن فعالیت می‌کنم.
قرآن را به طور کامل کتابت کرده‌اید؟
مدتی به صورت پراکنده فعالیت کردم، اما دو کار شاخصم در رابطه با قرآن بوده است. در واقع قرآن را به صورت کامل یکی بر روی پوست و دیگری بر روی کاغذ کتابت کرده‌ام. کاری که روی پوست (بز) انجام شده روزانه ۱۵ ساعت زمان می‌برد که طی ۱۰ ماه به پایان رسید و دارای تذهیب‌هایی است که هنرمندان دیگری بر روی آن انجام داده‌اند و پس از اتمام به موزه نجف اهدا شد و کتابت دیگرم نیز که به سفارش دارالکتابه مرکز طبع و نشر قرآن بود که هنوز چاپ نشده است. یک قرآن هم به خط غبار (ریز) هم شروع کرده‌ام که شماره قلم آن نیم میلی‌متر است و حدود ۵ جزء قرآن کتابت شده، البته این اثر سفارشی نیست و برای ارتقا سطح کارم و سنجش توانایی‌هایم انجام داده‌ام.
ظاهراً دوست دارید کار‌های خاصی انجام دهید.
من علاقه‌مندم که سطح خوشنویسی و کتابتم را ارتقا دهم و خلاقیت و نبوغی در کارم وجود داشته باشد تا عیار خطم نیز افزایش یابد. اخیراً هم که نزد استاد صمدی می‌روم و از آموزش‌های وی بهره‌مند می‌شوم.
شما رزمنده دفاع مقدس هم بودید، آیا آنجا هم فرصتی برای کتابت پیش می‌آمد؟
بله، به سبب همین توانایی کتابت، در واحد تبلیغات لشکر بودم و تابلو‌هایی برای روحیه بخشیدن به رزمندگان روی جعبه‌های مهمات می‌نوشتم و آن‌ها را در خاکریز‌ها نصب می‌کردند.
برای اینکه یک کاتب و خوشنویس بتواند در کارش نوآوری داشته باشد، به استادی که بهره می‌گیرد، یا به استعداد ذاتی او مربوط است؟
از اساتید مسائل بسیاری را می‌توان آموخت، بستگی به نگاه فرد دارد، اما من که نزد اساتید می‌روم، بیشتر به دلیل بهره‌گیری از اخلاق و منش وی آن‌هاست و شاید اواخر کارشان باشد، به همین دلیل باید فرصت را غنیمت شمرد و هم از اخلاق و هم از علم و هنرشان استفاده کرد، بنابراین فارغ از مهارت، قواعد و تکنیک خط، مسائل اخلاقی اهمیت بیشتری دارد. اما در خصوص نوآوری هم استاد و هم نبوغ و خلاقیت فرد مهم است و در صورتی که دومی را داشته باشد، باید زمان بیشتری را برای این کار صرف کند.
این کار، شغلتان هم هست یا به حرفه دیگری اشتغال دارید؟
در حال حاضر سفارشی برای کار وجود ندارد که بتوان آن را شغل محسوب کرد. از صبح که بیدار می‌شوم، مغازه سوپر مارکتی که دارم را باز می‌کنم، درحالی‌که علاقه‌مند بودم در حوزه خوشنویسی فعالیت می‌کردم، اما متأسفانه بازار کار کساد است و یا تعداد کاتبان زیاد هستند و یا من کانالی ندارم که از آن طریق سفارش بگیرم. به همین دلیل برای امرار معاش به همراه همسرم این مغازه را اداره می‌کنیم.
با وجود این مشکل فرزندانتان را برای روی آوردن به این هنر تشویق می‌کنید؟
من دو فرزند دارم که هر کدام راه خود را رفته‌اند و اجباری در این نبوده که به عرصه هنر وارد شوم، البته استعداد خوشنویسی دارند، اما به صورت حرفه‌ای آن را دنبال نکردند. اما خواهرزاده‌ام به صورت حرفه‌ای کار می‌کند و از طریق من به این هنر وارد شده و من هم تشویقش می‌کنم.
در کدام خط تبحر بیشتری دارید؟
همه خطوط را می‌توانم بنویسم و این توانایی مربوط به آموزش‌هایی است که نزد اساتیدم در قم داشته‌ام. اما به نظرم خوشنویس باید به صورت تخصصی، بر روی یک خط متمرکز باشد، از این رو در حال حاضر بر روی خط نسخ ایرانی تمرکز دارم و آن را کتابت می‌کنم.
چه عاملی یک کتابت را ماندگار می‌کند؟
اساتید خوشنویسی همواره به مشق خط استاد میرزا احمد نیریزی تأکید می‌کنند و من کتابت‌های او را ماندگار می‌دانم و از این استاد الگو می‌گیرم. زیرا خط استاد عیار بسیار بالایی دارد و این امر نیز از این جهت بود که در گذشته چاپ نبود و کاتبان به جهت کتابت بسیار، مهارت بالایی پیدا می‌کردند و نیریزی با توجه به درآمدی که از این راه داشت، بیشتر آن را انفاق می‌کرد و همین امر در ماندگاری وی بی‌تأثیر نبوده است. در زمان حاضر، کاتبان به اندازه گذشته کتابت نمی‌کنند و این زمینه برای آن‌ها فراهم نیست.
جایگاه هنر خوشنویسی ایران در مقایسه با کشور‌های همسایه چطور است؟
کشور ما قدری دیرتر به فکر رواج خط خوشنویسان ایرانی افتاد. کشور عربستان با وجود اینکه عثمان‌طه سوری بود، خطش را ترویج و قرآن‌های بسیاری را چاپ و در سراسر جهان توزیع کرد. چند سال پیش ایران در مقابل این کار، قرآن جمهوری اسلامی را که به خط استاد بنی رضی بود، از طریق وزارت ارشاد چاپ کرد و این بهترین قرآن در سال‌های اخیر بود که کتابت شد، اما به گونه‌ای مظلوم واقع شد و چندان نتوانست توفیقی پیدا کند، با وجود اینکه عیار بسیار بالایی داشت. به هر حال از سال ۱۳۷۰ که دارالکتابه تأسیس شد، تاکنون بیش از ۵۰ خوشنویس و کاتب قرآن تربیت شده و هنوز هم این روند ادامه دارد.
بین کشورها، ترکیه در حوزه کتابت قرآن فعالیت جدی دارد و برخی از خوشنویسان ایرانی هم برای فعالیت در این زمینه در این کشور اقامت دارند، به نظرتان چرا نخبه‌های هنری از کشورمان خارج می‌شوند؟
قصد دارم امسال به قطر مهاجرت کنم و کار کتابت را در آنجا پیگیری کنم زیرا در ایران برای کتابت یک قرآن که بیشتر از یک سال زمان نیاز دارد، قراداد ۲۰ میلیونی امضا می‌شود، اما در خارج از کشور برای کتابت، قرارداد ۲ میلیارد تومانی منعقد می‌کنند. با این وجود انگیزه‌ای برای ادامه کار خوشنویس باقی می‌ماند؟ ما هم که تا به حال مانده‌ایم، واقعاً به این کار علاقه‌مند بودیم، وگرنه از نظر مالی هیچ صرفه اقتصادی ندارد و باید از هنر‌هایی مانند خوشنویسی و کتابت قرآن حمایت کند، اگر دولت از هنرمان حمایت نکند از چه هنر و کاری می‌خواهد حمایت کند؟
شما بیمه هستید؟
خیر، بیمه نیستم. در وزارت ارشاد در صندوق هنرمندان پرونده تشکیل دادیم و با واریز مبلغ ۱۵ هزار تومان به حساب صندوق و ارائه رزومه کاری، باز هم خبری نشد. کار من با چشم و دست است و باید سلامت لازم را داشته باشم. دیگر انگیزه‌ای برای ادامه کار در ایران ندارم، در این زمینه هم نباید انگ وطن‌فروشی به کسی داد. وقتی من در طول این سال‌ها، زحمات بسیاری کشیده و عمرم را در این راه صرف کرده‌ام، اما اکنون کسی حاضر نیست قطعه‌ای از آثارم را خریداری کند و یا اثر جدیدی به من سفارش دهد.
اکنون اغلب کاتبان پیشکسوت به فعالیت‌های پژوهشی می‌پردازند و یا کار‌های اجرایی دارند. در کلاس استاد بنی رضی شش ماه شرکت کردم، درحالی‌که این کلاس محدود به سخنرانی بود و دریغ از نوشتن یک «الف» که بتوان از استاد آموخت.
چرا حضور نوجوانان و جوانان در کلاس‌های آموزش خوشنویسی کمرنگ است؟
در کلاس‌های آموزشی نیز استقبال کمتر شده و این موضوع ناشی از مسائل اجتماعی مانند درگیر شدن اغلب کودکان و نوجوانان و حتی سنین بالاتر با گوشی موبایل و ابزار‌های ارتباطی دیگر است. ما در کودکی با پول توجیبیمان قلم می‌خریدیم و ذوق و شوق بسیاری داشتیم، اکنون، نوجوانان ذوقی برای آموختن یک هنر ندارند و لزومی هم برای این کار نمی‌بینند.
بزرگترین آرزویتان چیست؟
میلیاردر شوم.
