آیت الله محمود رجبی در گفتگو با خبرگزاری رضوی:
اربعین، سطح فرهنگی و تمدنی جهان اسلام را ارتقاء می دهد
مقوله اربعین حسینی و تأثیر آن در وضعیت جهان اسلام موضوع گفتگوی خبرنگار سرویس جهان اسلام خبرگزاری رضوی با آیت الله محمود رجبی استاد حوزه و کارشناس مسائل دینی است که در ادامه آمده است.
آیا اربعین آنطور که برخی علاقمندان معتقدند یک پدیده تمدنی است یا یک رویداد بزرگ فرهنگی؟
اربعین حسینی را از زوایای مختلفی می توان مورد بررسی قرار دهد؛ تمدن ساز اسلامی و رویداد فرهنگی که نه تنها شیعیان بلکه جهان اسلام را در بر می گیرد. از آنجایی که پیامبر اکرم (ص) در سخنی گهربار فرموده اند: "انا من حسین" می توان نتیجه گرفت که امام حسین علیه السلام و آنچه به ایشان متعلق است نه تنها برای شیعه، بلکه برای عالم اسلام ارزشمند است که پیامبر خود را از امام حسین علیه السلام دانسته اند. بی شک اسلام ناب محمدی با نهضت امام حسین علیه السلام زنده ماند؛ لذا تداوم اسلام واقعی در گرو زنده نگاه داشتن نهضت حسینی و اربعین حسینی است. اربعین حسینی تجلی اسلام نابی است که امام سوم براساس آن از جان خود و همراهانش گذشت؛ لذا آنچه که معصومین علیهم السلام و امام زمان علیه السلام از ما در حال حاضر انتظار دارند آن است که با برنامه های متنوع فرهنگی ؛ دینی و اعتقادی دنیا را متوجه برنامه های مکتب حسینی و انسان ساز قیام امام حسین علیه السلام نماییم تا اربعین به عنوان یک پدیده تمدن ساز و رویداد فرهنگی عزت طلبانه به کل دنیا معرفی شود. اربعین حسینی بهترین عرصه برای بستر سازی توسعه و گسترش تمدن نوین اسلامی در سراسر جهان اسلام است؛ در واقع اربعین نوید دهنده فرهنگ جدیدی است که تجلی آن به اعتلای هر چه بیشتر آموزه های اسلامی منتهی می شود. تمدن اسلامی و فرهنگ اسلامی با هم عجین هستند، به تعبیر دیگر تمدن تجلی ملموس عینی و ساختاری فرهنگ یک ملت است بنابراین پدیده اربعین از یک منظر فرهنگ جدیدی را به بشریت معرفی می کند و این فرهنگ را مورد تحلیل قرار می دهد. درتحلیل آنچه در پدیده اربعین رخ می دهد می توان خاطر نشان کرد که هر آنچه مشاهده می شود برگرفته از عناصر فرهنگ ساز متعالی اسلامی است که اسلام به بشریت تقدیم کرده است؛ فرهنگی که آرامش؛ زندگی مسالمت آمیز؛ مبارزه با ظلم و رویکرد به عدالت و حق محوری را تاکید می کند. قطعا اگر فرهنگ حسینی با استفاده از ظرفیت اربعین حسینی به جهان معرفی شود و انسانهای وارسته و فرهیخته عالم این فرهنگ را مورد واکاوی قرار دهند؛ به آن رو کرده و شیفته چنین درس انسان ساز و جامعه سازی می شوند؛ لذا این مساله آغازگر و زمینه ساز تحقق تمدن نوین اسلامی است که همه مردم اعم از مسلمان یا غیر مسلمان آزاده با تمام توان می توانند جذب آن شوند و برای زندگی بهتر خود؛ خانواده و جامعه اشان به تحقق هر چه بهتر آموزه های حسینی دل ببندند؛ بنابراین می توان گفت اربعین حسینی در هر دو بعد تمدن سازی و رویداد فرهنگی قابل تامل و بررسی همه جانبه ای است واصلا نمیتوان این دو ساحت را در مراسم اربعین حسینی از هم تفکیک نمود.
از اربعین برای بهبود و ارتقای شرایط جهان تشییع و شیعیان چقدر می توان انتظار داشت؟
همانطوری که دنیا در برابر پیروزیهای پی در پی مقاومت اسلامی مبهوت شده و استکبار جهانی با تسلیحات به روز نمی تواند مقاومت را از سر راه خود بردارد و رژیم صهیونیستی دراین عرصه بارها و بارها شکست خورده است؛ ما با توسعه آموزه های اربعین و قیام حسینی همانند سخنرانی تاریخی سید حسن نصرالله می توانیم جهان را متوجه فرهنگ شیعه نماییم تا افکار عمومی دنیا با چکیده آموزه های حسینی و فرهنگ اربعین آشنا شوند. دراین صورت است که مردم دنیا علاقمند می شوند که آموزه های اربعین حسینی وعالم تشییع را مورد بررسی و واکاوی قرار بدهند که قیام حسینی چگونه عنصری است که بعد از چهارده قرن همچنان نقش آفرینی می کند و توانسته پیروان خود را در برابر زورگویان عالم پیروز و مقاوم نگاه دارد. قطعا جریان اربعین در ارتقای فرهنگ دینی ما به دلیل اینکه طالبانی پیدا می شوند که بخواهند بدانند این فرهنگ چیست و وقتی نیاز به معرفی این فرهنگ فراهم شود طبعا ارتقای این فرهنگ به دلیل اینکه پاسخگوی نیاز جامعه است تداوم می یابد؛ و هیچ کس جز آنچه از اهل بیت علیهم السلام برای ما باقی مانده و به دست ما رسیده نیز نمی تواند تبیین کننده این مهم باشد؛ لذا ترویج عاشورای حسینی توسط جامعه تشییع موجب ارتقای فرهنگ دینی می شود؛ نه به این معنا که بر فرهنگ اسلام چیزی بیافزاییم بلکه به این معنا که گوهرهای گران بهایی که درون فرهنگ تشییع نهفته است توسط عالمان دینی و فرهیخگان جامعه استخراج شود تا در زیباترین قالب ممکن پاسخگوی نیاز تشنگان این فرهنگ باشد. بدیهی است عرضه درست موجب می شود این فرهنگ در یک قالب نوین با یک تبیین بیشتر گسترده شود یا در عمق بیشتری به مخاطبان و نیازمندان عرضه شود که منجر به ارتقای هر چه بیشتر فرهنگ تشییع می شود. اگر تفسیر مرحوم علامه طباطبایی (ره) در جهان اسلام بی نظیر شد نشات گرفته از احساس نیاز بود؛ ایشان با تامل در فرهنگ قرآنی پاسخ نیازها را بسیار زیبا و به صورت عمیق تبیین نمودند که گام بزرگی در عرصه فهم معارف قرآنی و عرضه آن به کل مسلمانان شد، معنای این تلاش ارتقای سطح تفسیر قرآنی و افزایش فرهنگ تشییع بود؛ در اربعین حسینی نیز باید با معرفی فرهنگ عاشورایی یا فرهنگ ظلم ستیز شیعی جامعه بشری را با این آموزه ها آشنا کرد؛ انتظار می رود نیازهای جامعه جهانی براساس آموزه های فرهنگ غنی شیعی توسط نخبگان دینی استخراج و تدوین شود تا علاوه برا ارتقای فرهنگ تشییع؛ آموزه های دینی سایر مسلمانان و مردم را به بهترین راه ممکن هدایت کنند.
آیا اربعین می تواند فراتر از جهان تشییع به اصلاح وپیشرفت و ترمیم مسائل و بحرانهای جهان اسلام کمک کند؟
قطعا اربعین حسینی در کمک به جهان اسلام می تواند موثر واقع شود. یکی از موضوعاتی که جهان اسلام از ان رنج می برد تلاشی است که دشمنان اسلام برای دامن زدن به مسائل فرقه ای و اختلاف بین مسلمانان انجام می دهند تا از این طریق جهان اسلام و جامعه اسلامی را تضعیف کنند. اربعین مناسبتی است که غیر مسلمانان نیز بدان توجه دارند؛ چرا که اربعین توانسته فرهنگ وحدت را در بین مردم جهان رواج دهد و تمامی عناصر ایجاد تمایز را از بین ببرد وهمه را بر گرد یک محور واحد جمع کند، بنابراین از نظر محور وحدت آفرینی همدلی و همسویی ملت اسلام در کل و جهان اسلام نقش بسیار برجسته ای ایفا می کند. نکته دیگر این است که اربعین حسینی علاوه بر بحث های معرفتی در موضوعات انگیزشی و عاطفی نیز نقش آفرین است؛ مسائل عاطفی در همه جای جهان بسیار مهم است لذا بعد عاطفی و معرفتی اربعین اگر در جهان اسلام به درستی تبیین شود می تواند موجب رویکرد همه مسلمانان جهان اعم از شیعه یا سنی وافزایش وحدت بین جامعه اسلامی شود. قطعا در همه حرکت های فردی و اجتماعی نیازمند به عنصر عاطفه ومعرفت انسانی هستیم؛ و این مساله به شیعه یا سنی اختصاص ندارد؛ هر کس انسانیت؛ عزت؛ مقابله با ظلم؛ ترویج عدالت و انسانیت را دوست دارد؛ دوستدار اربعین است و با مرور فرهنگگ عاشورا علاوه بر ایجاد معرفت؛ انگیزه لازم برای بودن در این مسیر در انسان ایجاد می شود؛ بنابراین اربعین حسینی از این جهت هم که عناصر ایجاد کننده انرژی جدید در جهان اسلام در برابر نظامهای استکباری و استبدادی است نقش آفرین است؛ همانگونه که بسیاری از آموزه های اسلامی از چنین عنصری برخوردار هستند و بین همه فرق اسلامی مشترک است. عدالت خواهی، ایثار ،وحدت ،همدلی، سخاوت و بخشندگی براساس تعالیم اسلامی موضوع مشترکی بین همه مسلمانان است؛ در جریان اربعین حسینی همه این مولفه های زیبای انسانی دیده می شود و از این ظرفیت برخوردار است که همه مردم جهان را اعم از مسلمان یا غیر مسلمان به این نهضت دعوت کند. متاسفانه دشمنان اسلام با برنامه ریزی های پیچیده و صرف هزینه های گزاف به دنبال عدم ترویج وتعمیق فرهنگ حسینی هستد و از سوی دیگر برخی دنیا پرستی ها و توجه به مظاهر دنیویی و دلبستگی های مادی جامعه اسلامی نیز مانع تحقق ارزشهای متعالی اسلامی می شود. فرهنگ اربعین به همه مسلمانان جهان تذکر می دهد که ارزشها را میتوان احیا کرد؛ بدون اینکه از سوی کسی دستوری داده شود یا کسی آن را به ما تحمیل کند؛ بلکه خودمان باید به تبیین ارزشهای اسلامی در جامعه کمک کنیم تا با حل مشکلات جامعه اسلامی بارقه های امید رادر بین امت اسلامی انتشار دهیم.
آیا اربعین آنطور که برخی علاقمندان معتقدند یک پدیده تمدنی است یا یک رویداد بزرگ فرهنگی؟
اربعین حسینی را از زوایای مختلفی می توان مورد بررسی قرار دهد؛ تمدن ساز اسلامی و رویداد فرهنگی که نه تنها شیعیان بلکه جهان اسلام را در بر می گیرد. از آنجایی که پیامبر اکرم (ص) در سخنی گهربار فرموده اند: "انا من حسین" می توان نتیجه گرفت که امام حسین علیه السلام و آنچه به ایشان متعلق است نه تنها برای شیعه، بلکه برای عالم اسلام ارزشمند است که پیامبر خود را از امام حسین علیه السلام دانسته اند. بی شک اسلام ناب محمدی با نهضت امام حسین علیه السلام زنده ماند؛ لذا تداوم اسلام واقعی در گرو زنده نگاه داشتن نهضت حسینی و اربعین حسینی است. اربعین حسینی تجلی اسلام نابی است که امام سوم براساس آن از جان خود و همراهانش گذشت؛ لذا آنچه که معصومین علیهم السلام و امام زمان علیه السلام از ما در حال حاضر انتظار دارند آن است که با برنامه های متنوع فرهنگی ؛ دینی و اعتقادی دنیا را متوجه برنامه های مکتب حسینی و انسان ساز قیام امام حسین علیه السلام نماییم تا اربعین به عنوان یک پدیده تمدن ساز و رویداد فرهنگی عزت طلبانه به کل دنیا معرفی شود. اربعین حسینی بهترین عرصه برای بستر سازی توسعه و گسترش تمدن نوین اسلامی در سراسر جهان اسلام است؛ در واقع اربعین نوید دهنده فرهنگ جدیدی است که تجلی آن به اعتلای هر چه بیشتر آموزه های اسلامی منتهی می شود. تمدن اسلامی و فرهنگ اسلامی با هم عجین هستند، به تعبیر دیگر تمدن تجلی ملموس عینی و ساختاری فرهنگ یک ملت است بنابراین پدیده اربعین از یک منظر فرهنگ جدیدی را به بشریت معرفی می کند و این فرهنگ را مورد تحلیل قرار می دهد. درتحلیل آنچه در پدیده اربعین رخ می دهد می توان خاطر نشان کرد که هر آنچه مشاهده می شود برگرفته از عناصر فرهنگ ساز متعالی اسلامی است که اسلام به بشریت تقدیم کرده است؛ فرهنگی که آرامش؛ زندگی مسالمت آمیز؛ مبارزه با ظلم و رویکرد به عدالت و حق محوری را تاکید می کند. قطعا اگر فرهنگ حسینی با استفاده از ظرفیت اربعین حسینی به جهان معرفی شود و انسانهای وارسته و فرهیخته عالم این فرهنگ را مورد واکاوی قرار دهند؛ به آن رو کرده و شیفته چنین درس انسان ساز و جامعه سازی می شوند؛ لذا این مساله آغازگر و زمینه ساز تحقق تمدن نوین اسلامی است که همه مردم اعم از مسلمان یا غیر مسلمان آزاده با تمام توان می توانند جذب آن شوند و برای زندگی بهتر خود؛ خانواده و جامعه اشان به تحقق هر چه بهتر آموزه های حسینی دل ببندند؛ بنابراین می توان گفت اربعین حسینی در هر دو بعد تمدن سازی و رویداد فرهنگی قابل تامل و بررسی همه جانبه ای است واصلا نمیتوان این دو ساحت را در مراسم اربعین حسینی از هم تفکیک نمود.
از اربعین برای بهبود و ارتقای شرایط جهان تشییع و شیعیان چقدر می توان انتظار داشت؟
همانطوری که دنیا در برابر پیروزیهای پی در پی مقاومت اسلامی مبهوت شده و استکبار جهانی با تسلیحات به روز نمی تواند مقاومت را از سر راه خود بردارد و رژیم صهیونیستی دراین عرصه بارها و بارها شکست خورده است؛ ما با توسعه آموزه های اربعین و قیام حسینی همانند سخنرانی تاریخی سید حسن نصرالله می توانیم جهان را متوجه فرهنگ شیعه نماییم تا افکار عمومی دنیا با چکیده آموزه های حسینی و فرهنگ اربعین آشنا شوند. دراین صورت است که مردم دنیا علاقمند می شوند که آموزه های اربعین حسینی وعالم تشییع را مورد بررسی و واکاوی قرار بدهند که قیام حسینی چگونه عنصری است که بعد از چهارده قرن همچنان نقش آفرینی می کند و توانسته پیروان خود را در برابر زورگویان عالم پیروز و مقاوم نگاه دارد. قطعا جریان اربعین در ارتقای فرهنگ دینی ما به دلیل اینکه طالبانی پیدا می شوند که بخواهند بدانند این فرهنگ چیست و وقتی نیاز به معرفی این فرهنگ فراهم شود طبعا ارتقای این فرهنگ به دلیل اینکه پاسخگوی نیاز جامعه است تداوم می یابد؛ و هیچ کس جز آنچه از اهل بیت علیهم السلام برای ما باقی مانده و به دست ما رسیده نیز نمی تواند تبیین کننده این مهم باشد؛ لذا ترویج عاشورای حسینی توسط جامعه تشییع موجب ارتقای فرهنگ دینی می شود؛ نه به این معنا که بر فرهنگ اسلام چیزی بیافزاییم بلکه به این معنا که گوهرهای گران بهایی که درون فرهنگ تشییع نهفته است توسط عالمان دینی و فرهیخگان جامعه استخراج شود تا در زیباترین قالب ممکن پاسخگوی نیاز تشنگان این فرهنگ باشد. بدیهی است عرضه درست موجب می شود این فرهنگ در یک قالب نوین با یک تبیین بیشتر گسترده شود یا در عمق بیشتری به مخاطبان و نیازمندان عرضه شود که منجر به ارتقای هر چه بیشتر فرهنگ تشییع می شود. اگر تفسیر مرحوم علامه طباطبایی (ره) در جهان اسلام بی نظیر شد نشات گرفته از احساس نیاز بود؛ ایشان با تامل در فرهنگ قرآنی پاسخ نیازها را بسیار زیبا و به صورت عمیق تبیین نمودند که گام بزرگی در عرصه فهم معارف قرآنی و عرضه آن به کل مسلمانان شد، معنای این تلاش ارتقای سطح تفسیر قرآنی و افزایش فرهنگ تشییع بود؛ در اربعین حسینی نیز باید با معرفی فرهنگ عاشورایی یا فرهنگ ظلم ستیز شیعی جامعه بشری را با این آموزه ها آشنا کرد؛ انتظار می رود نیازهای جامعه جهانی براساس آموزه های فرهنگ غنی شیعی توسط نخبگان دینی استخراج و تدوین شود تا علاوه برا ارتقای فرهنگ تشییع؛ آموزه های دینی سایر مسلمانان و مردم را به بهترین راه ممکن هدایت کنند.
آیا اربعین می تواند فراتر از جهان تشییع به اصلاح وپیشرفت و ترمیم مسائل و بحرانهای جهان اسلام کمک کند؟
قطعا اربعین حسینی در کمک به جهان اسلام می تواند موثر واقع شود. یکی از موضوعاتی که جهان اسلام از ان رنج می برد تلاشی است که دشمنان اسلام برای دامن زدن به مسائل فرقه ای و اختلاف بین مسلمانان انجام می دهند تا از این طریق جهان اسلام و جامعه اسلامی را تضعیف کنند. اربعین مناسبتی است که غیر مسلمانان نیز بدان توجه دارند؛ چرا که اربعین توانسته فرهنگ وحدت را در بین مردم جهان رواج دهد و تمامی عناصر ایجاد تمایز را از بین ببرد وهمه را بر گرد یک محور واحد جمع کند، بنابراین از نظر محور وحدت آفرینی همدلی و همسویی ملت اسلام در کل و جهان اسلام نقش بسیار برجسته ای ایفا می کند. نکته دیگر این است که اربعین حسینی علاوه بر بحث های معرفتی در موضوعات انگیزشی و عاطفی نیز نقش آفرین است؛ مسائل عاطفی در همه جای جهان بسیار مهم است لذا بعد عاطفی و معرفتی اربعین اگر در جهان اسلام به درستی تبیین شود می تواند موجب رویکرد همه مسلمانان جهان اعم از شیعه یا سنی وافزایش وحدت بین جامعه اسلامی شود. قطعا در همه حرکت های فردی و اجتماعی نیازمند به عنصر عاطفه ومعرفت انسانی هستیم؛ و این مساله به شیعه یا سنی اختصاص ندارد؛ هر کس انسانیت؛ عزت؛ مقابله با ظلم؛ ترویج عدالت و انسانیت را دوست دارد؛ دوستدار اربعین است و با مرور فرهنگگ عاشورا علاوه بر ایجاد معرفت؛ انگیزه لازم برای بودن در این مسیر در انسان ایجاد می شود؛ بنابراین اربعین حسینی از این جهت هم که عناصر ایجاد کننده انرژی جدید در جهان اسلام در برابر نظامهای استکباری و استبدادی است نقش آفرین است؛ همانگونه که بسیاری از آموزه های اسلامی از چنین عنصری برخوردار هستند و بین همه فرق اسلامی مشترک است. عدالت خواهی، ایثار ،وحدت ،همدلی، سخاوت و بخشندگی براساس تعالیم اسلامی موضوع مشترکی بین همه مسلمانان است؛ در جریان اربعین حسینی همه این مولفه های زیبای انسانی دیده می شود و از این ظرفیت برخوردار است که همه مردم جهان را اعم از مسلمان یا غیر مسلمان به این نهضت دعوت کند. متاسفانه دشمنان اسلام با برنامه ریزی های پیچیده و صرف هزینه های گزاف به دنبال عدم ترویج وتعمیق فرهنگ حسینی هستد و از سوی دیگر برخی دنیا پرستی ها و توجه به مظاهر دنیویی و دلبستگی های مادی جامعه اسلامی نیز مانع تحقق ارزشهای متعالی اسلامی می شود. فرهنگ اربعین به همه مسلمانان جهان تذکر می دهد که ارزشها را میتوان احیا کرد؛ بدون اینکه از سوی کسی دستوری داده شود یا کسی آن را به ما تحمیل کند؛ بلکه خودمان باید به تبیین ارزشهای اسلامی در جامعه کمک کنیم تا با حل مشکلات جامعه اسلامی بارقه های امید رادر بین امت اسلامی انتشار دهیم.
