زهرا رهبرنیا/سرویس هنر،خبرگزاری رضوی
هنرمندان نقاش، صحافان و صنعتگران، به خواست سلاطین از سراسر ایران فرا خوانده شدند و آنان را در کتابخانههای پایتخت به کار گماردند. به این ترتیب، آثار ارزشمند و با شکوهی پدید آمد. در دوره صفوی، نقاشی، تذهیب و خط در خدمت هنر کتابآرایی قرارگرفت و آثاری به وجود آمد که اکنون زینتبخش موزههای ایران و جهان است. اما رنج هنرمندان، بی ارج ماند و ارزش آنان در زمان زندگیشان شناخته نشد و هنر نقاشی به ویژه تذهیب، پس از
دوره صفوی از رونق افتاد. اگر چه هجوم فرهنگ غرب به ایران، حرکت پیشروی این هنر را کند ساخت، ولی با زحمت هنرمندان متعهد و دوستداران هنر این مرز و بوم، شعله هنر تذهیب همچنان فروزان ماند. از میان اساتید این هنر فاخر با علیرضا قزی، یکی از اساتید برجسته تذهیب و نگارگری به گفتوگو نشستیم که در ذیل میخوانید:
اول دفتر
علیرضا قزی متولد سال1351 شهرستان سبزوار و ساکن مشهد؛ فعال در عرصه هنرهای تجسمی و مدرس دانشگاه فرهنگیان است. سال 1364 نقاشی را در تکنیکهای مختلف شروع کرد؛ اما از سال 1370 که در تهران دانشجوی رشته هنر شد، با حوزه نقوش سنتی، تذهیب، گل و مرغ و نگارگری آشنایی پیدا کرد. علاقهمندی بیش از حد او نسبت به این هنر باعث شد تا از بقیه فعالیتهای هنری چشم بپوشد و در این حوزه مشغول به کار شود و در همین بخش هم تدریس داشته باشد. استاد قزی درباره اساتید هنرمند خود در این عرصه میگوید: «من از محضر اساتیدی چون دکتر ابوالفضل ذابح، سلیمان سعیدآبادی و محمدباقر آقامیری استفاده کردم و در جشنوارههای متعدد کشوری شرکت داشتم و مقامهای مختلفی را کسب کردم. یک بار هم در جشنواره رضوی در بخش گل و مرغ شرکت کردم و حائز رتبه شدم؛ اما در دورههای بعدی فرصت آماده کردن کاری را نداشتم و نتوانستم در این جشنواره، شرکت داشته باشم».
جایگاه هنر تذهیب در ایران
استاد قزی درباره جایگاه هنر تذهیب و نگارگری در کشور ما، معتقد است: «این جایگاه، به جهت میزان علاقهمندی مردم و مخصوصا جوانان وضعیت خیلی خوبی دارد و علاقهمندان زیادی به جهت یادگیری مراجعه میکنند؛ چه در سطوح آموزشگاهی و دانشگاهی و چه به صورت خصوصی و آزاد، اما به جهت منابع و سبکهای آموزشی این هنرها در کشور به نظر من از جایگاه مناسبی برخوردار نیست.
از سطوح مختلف آموزش و پرورش و میزان آشنایی دانشآموزان با این حوزه گرفته تا شکل منابع آموزشیشان در هنرستانها و مراکز آموزشی دانشگاهی، وضعیت میتواند به مراتب بهتر از این باشد. در رابطه با حفظ این هنر، اولین نکتهای که اهمیت بالایی دارد، سیاستگزار ی های درست و حساب شده در سطح کلان است لیکن کسانی که سردمدار سیاستگذاری این حوزه هستند و مسئولیتهای سیاستگذاری و اجرایی هم به دست ایشان است، به ندرت شخصیتهای متخصص و قابلی در این عرصه اند.
کارهای درست و بنیادینی هم در این رابطه انجام نشده است؛ اما با انجام فعالیت های برجسته اصولی مبتنی بر پژوهش های کاربردی دانشگاهی و نیز حمایت از مجموعه ها و فعالان فرهنگی و هنری دلسوز می توان مردم را بیشتر با این حوزه آشنا کرد، این هنرمند، جایگاه هنر تذهیب در شهر مشهد را بهترین جایگاه دانسته و میگوید: «ما در حوزه هنرهای سنتی به برکت برگزاری جشنوارههای رضوی و مخصوصا تذهیبهای قرآنی، سطح کیفی و کمی بالایی پیدا کردهایم و به گفته دوستان و اذعان همه رقبای این حوزه، مشهد جایگاه اول تذهیب را در کشور دارد».
بهروز کردن هنر تذهیب
این هنرمند هنرهای فاخر، اعتقاد دارد: «در ارتباط با بحث بهروزکردن هنرهای تذهیب و سنتی باید بگویم بهروز کردن هنرهای سنتی به معنی این نیست که از اصول و قواعد اصلی و اساسی آن چشمپوشی کنیم. بالاخره هر کس در هر حوزهای اگر بخواهد چنین کاری کند، شرط موفقیتش این است که به مبانی و پیشینه آن حوزه هنری آشنایی داشته باشد. الان ما در بخشهای مختلف هنری با این معضل روبهرو هستیم که آثاری خلق و آموزش داده میشود و کتابها و منابعی چاپ میشود که بسیاری از مبانی مفهومی و بصری کار را نادیده گرفتهاند و هیچ اعتنایی به گذشتهها و پیشینه مستند و پر اهمیت آن ندارند. نتیجه چنین اقدامی باعث میشود بعد از مدتی، نوعی یکنواختی و روزمرگی در آثار دیده شود و جذابیتهای ابداعی آن کمکم رو به افول بگذارد». علیرضا قزی ادامه میدهد: «استاد شریفزاده، از اساتید خوب کشورمان، زمانی مثال خیلی جالبی زدند که: "هنرمند تیراندازی است که کمان را میگیرد و تیر را در چله میگذارد او ابتدا آن را به عقب میکشد تا تیر را در یک هدف دوردست، نشان بگذارد؛ اما لازمهاش این است که تیر را به عقب بکشد تا بُرد آن به جلو بیشتر شود". ما هر چه به پایهها، پیشینه اهداف، مفاهیم و کلیات و اصول هنری یک حوزه اشراف و مطالعه بیشتری داشته باشیم، هنرهای به روزمان هم در آن حوزه، چارچوب محکم و قوی خودشان را خواهند داشت و به طور قطع میتوانیم به اهداف بلندتری در آینده برسیم».
جشنواره رضوی
بنیاد بینالمللی امام رضا(ع) سالها است با برگزاری جشنوارهای رضوی در رشتههای گوناگون، هنرمندان زیادی را از گوشهگوشه کشور به هنرنمایی در حوزه رضوی دعوت میکند. نظر علیرضا قزی به عنوان یکی از هنرمندان هنرهای ایرانی-اسلامی درباره این جشنواره چنین است: «جشنواره رضوی، جشنواره بسیار ارزشمند و ایده آلی است و مسلما میتواند منشأ اثر بسیار باشد؛ اما اگر چه فعالیت من در این جشنواره چندان زیاد نیست، دورادور احساس میکنم کمیت جشنواره بر کیفیت آن میچربد. به زعم حقیر مسئولین باید این موضوع را مد نظرشان داشته باشند و بر این مهم مراقبت ویژه بگذارند.
انشاءالله که برقرار و موید باشند و به لطف الهی و عنایات پر مهر آقا علی بن موسی الرضا علیه السلام.