هدیه سادات میرمرتضوی/سرویس هنر، خبرگزاری رضوی
مثل اکثر کاریکاتوریستها، اولین جرقههای هنریاش با شیطنتهایی مثل کشیدن تصویر معلمهای سر کلاس همراه بوده است. البته علیرضا پاکدل، دانشآموز خوش شانسی بوده چرا که برخورد خوب معلمی متفاوت با بسیاری از معلمهای سختگیر زمان قدیم، او را به سمت هنری که حالا سالهاست همه دغدغهاش شده، هدایت کرده است. این هنرمند کارتونیست، خاطره اولین کاریکاتوری که کشیده و مورد تشویق قرار گرفته است را اینطور تعریف میکند: «کاریکاتوری که کشیده بودم، تصویر معلم در سر کلاس و پشت میز بود که خطکش بلندی هم در دست داشت. ایشان با دیدن این طرح کلی سرِ ذوق آمد و من را تشویق کرد. حتی در پایان امتحانات سالانه، کارت تبریکی به من هدیه داد که دقیقا روی آن ذکر شده بود به علت پشتکار در هنر، مورد تقدیر قرار گرفته ام». دانشآموز دیروز و هنرمند فعال امروز، حالا ردیفی از جوایز معتبر و جهانی دارد و صحبتهایی شنیدنی درباره هنر منحصر به فرد کارتون و کاریکاتور و تاثیری که این هنر میتواند بر جامعه بگذارد.
تجربه و تلاش
علیرضا پاکدل، هنرش را از استادی نیاموخته و تحصیلات آکادمیکی نداشته است. هر چه بوده، عشق بوده و علاقهای بی حد و حصر که او را به جایگاه موفقیتآمیز فعلیاش رسانده است: «دقیقا در اوایل دوران تحصیل و به واسطه اینکه در طراحی بسیار تبحر داشتم و خانواده، هفتهنامه گل آقا را خریداری میکردند، با دیدن این هفتهنامه علاقهمند شدم و به طراحی از روی کارتونهای این نشریه میپرداختم. من زیر نظر استادی نبودم و اصلا دوره این هنر را در آموزشگاهی ندیدهام. صرفا با تجربه و دیدن بسیار زیاد نشریات این حوزه و تلاش بسیار و البته استعداد ذاتی که داشتم توانستم در این رشته فعالیت کنم. تحصیلات من در مقطع دیپلم در رشته ریاضی فیزیک است».
کارتونیست یا کاریکاتوریست؟
وقتی از او سوال میکنم چه تفاوتی بین دو واژه کارتونیست و کاریکاتوریست وجود دارد، میگوید: «استفاده از هر دو واژه برای این شاخه هنری، درست است. البته در کارتون، ایده خاصی مورد توجه قرار میگیرد که انسان را به تفکر وامیدارد و به او چیزی میآموزد. این اتفاق میتواند همراه با شیرینی یا تلخی باشد. در مورد کاریکاتور هم میتوان گفت پرتره چهرهای است که با تحلیل شخصیت و نوع منش و خلق و خو و تمام خصوصیت کاراکتر مورد نظر و نقد این نوع موارد و رسیدن این ویژگیها به هجو، ترسیم شده است. چهرهها در کاریکاتور، بیانگر مجموعه فعالیتها و اتفاقهای مربوط به آن شخصیت میباشند».
بهترینها
بهترینها همیشه در ذهنها ماندگارند. ماندگارند تا الگو باشند و درس بدهند. علیرضا پاکدل، بهترینها در هنر تخصصیاش را اینطور معرفی میکند: «از نظر من، بهترین هنرمندان ایران، اساتید محترم کامبیز درمبخش و جواد علیزاد، بهمن عبدی، احمد عربانی و... همچنین آقایان بزرگمهر حسینپور، حسین صافی، علی رادمند، سلمان طاهری، آرش فروغی و شهاب جعفرنژاد هستند و خیلی دیگر از کارتونیستهایی که ذکر نام همه آنها در این مجال، مقدور نیست. اما اگر بخواهم از بهترینهای جهان نام ببرم میتوانم اسامی هنرمندانی مانند کینو، سمپه، موردیلو آنجل بولیگان و آرس، میخائیل کونتوریوس و... را بگویم». هفتهنامه گل آقا و بچهها گلآقا، ماهنامه طنز و کاریکاتور و ماهنامه کیهان کاریکاتور نیز بهترین مجلاتی هستند که طبق گفتههای علیرضا پاکدل او را از آغاز کودکی به کاریکاتور علاقهمند ساختند و مسیر زندگیاش را به سمت این رشته هنری، سوق دادند.
سبک ویژه
اصطلاحی است که میگوید هنرمندی موفق است که امضایش پای هنرش باشد. معنی این جمله این است که وقتی هنرمندی به سبک خاص خود در رشته هنریاش دست پیدا کند، به قلههای موفقیت رسیده است. علیرضا پاکدل درباره این سبک ویژه توضیح میدهد: «من در حوزه کارتون مطبوعاتی و کارتون به اصطلاح جشنوارهای و کاریکاتور چهره، سبک خاص خودم را دارم و ویژگیهایی که در هر کدام یک از این بخشها، شخصی و منحصر به خودم است. همچنین نوع سوژهیابی برای هر هنرمند، شخصی و بسته به نوع پرداختن به آن موضوع از جنبههای مختلف متمایز میباشد. من هم شرایط و نوع نگاه خاص مربوط به خودم را با بهرهگیری از امکانات تعریف شدهای که در فضای کاریام وجود دارد، برای رسیدن به ایده مورد نظر، مورد استفاده قرار میدهم»
.
کاریکاتور چهره و کجفهمیها
از پاکدل میخواهم درباره سبک کاری خودش در کاریکاتور چهره، به عنوان یکی از تخصصهایش بیشتر صحبت کند: «درباره کاریکاتور چهره که من مشغول به کار هستم، میتوان گفت این نوع کاریکاتورها کاملا دیجیتال بوده و با بهرهگیری از فرمهای هندسی و گرافیکی، ترسیم میشوند و اینکه در بیشتر کاریکاتور چهرههای من، یک چشم وجود دارد که از این لحاظ کاملا منحصر به فرد است». این هنرمند کارتونیست، درباره کارکرد کاریکاتور چهره و حساسیتهایی که ممکن است هنرمند با آن دست به گریبان شود توضیح میدهد: «موارد کارکرد کاریکاتور میتواند مطبوعات و جشنوارههای هنری باشد. مشکلات زیادی بر سر راه این سبک هنری وجود دارد. از نوع پرداخت حقالزحمه گرفته تا درک و فهم کاریکاتور چهره و آشنا نبودن با این رشته خاص و نگاه سطحی که در اغلب جامعه نسبت به این رشته وجود دارد. البته به خاطر نوع تکنیک و گرافیکی بودن کاریکاتور چهرههایی که من کار میکنم خیلی شاهد مشکل خاصی نبودم. ولی گاهی کجفهمیهای سطحی را در برخی از آثارم مشاهده کردم که با توجه به اینکه شاهد شناختی نسبت به این شاخه هنری در اکثریت جامعه نیستیم، این درک نادرست، طبیعی است».
قابلیت کاریکاتور در ارائه مضامین اخلاقی
وقتی از این هنرمند درباره جایگاه نقدپذیری در جامعه سوال میکنم و اینکه آیا خود او آدم انتقادپذیری است جواب میدهد: «در جامعه ما، فرهنگ نقدپذیری به شدت کمی وجود دارد. البته در این سالها شاهد اتفاقات خوبی هم بودیم که امیدوارکننده بوده است. خود من همیشه نقد منصفانه را با جان و دل قبول کرده و خواهم کرد». پاکدل، درباره قابلیت کاریکاتور در ارائه مضامین اخلاقی و تاثیرگذاری آن بر جامعه می گوید: «تاثیر هنر کارتون و کاریکاتور با توجه به اینکه در نوع ارتباط خود با مخاطب بسیار سریعتر از سایر رشتهها عمل میکند میتواند حائز اهمیت باشد. این تاثیرگذاری در مضامین اخلاقی هم بسیار پر رنگ است. به عنوان مثال، از آثار خودم میتوانم به کارتون مهاجرت پناهجویانی اشاره کنم که در آکواریوم در برابر دیدگان مردمان اروپا در حال غرق شدن هستند. تاثیر این کار علاوه بر داخل کشور، در سایر کشورهای دنیا هم قابل مشاهده بود و بازخورد آن هنوز هم وجود دارد».
جایگاه ویژه در مجامع جهانی
این هنرمند کارتونیست، از خاطره نخستین جایزه جشنوارهای خود میگوید: «سال ۸۴ در جشنواره سراسری تولیدات حوزه استانهای کل کشور که در تهران برگزار میشد در مورد کارتونی که در رابطه با داستان زاغ و روباه بود، اولین جایزه خود را گرفتم». پاکدل که این روزها، سی و هفت سالگی را سپری میکند، حالا کارنامه پر افتخاری از جشنوارههای داخلی و خارجی دارد. او که امروزه نامش در جشنوارههای بزرگی به عنوان هنرمند برگزیده و حتی داور به چشم می خورد، درباره جایگاه کاریکاتور ایران، در مجامع هنری جهان معتقد است: «خوشبختانه باید بگویم امروزه جایگاه ویژه و درخشانی در مجامع بینالمللی داریم و از این حیث، جزء برترینها در دنیا هستیم».
به خاطر امام رضا(ع)
وقتی از این هنرمند پرافتخار سوال میشود چرا با وجود جوایز متعدد جهانی، در مشهد مانده و هنرش را صرف اعتلای نام مشهد و مشهدی کرده است جواب میدهد: «به علت وجود مرقد نورانی آقا امام رضا(ع) و اینکه همیشه اولویت کار برایم زادگاه و شهرم مشهد بوده و مردم این شهر برایم جایگاه خاصی داشته و دارند». پاکدل درباره کارکرد هنر کاریکاتور در مفاهیم مذهبی و ارزشی برای شهری زائرمحور مانند مشهد، توضیح میدهد: «در حوزه مفاهیم مذهبی و ارزشی هم میتوان از هنر کارتون و کاریکاتور، بهرهمند گردید. البته باید نوع پرداختن به این نوع مفاهیم، نوع نگاه و خلق اثر، خاص و ویژه باشد. با بهرهگیری دقیق و هوشمندانه میتوان به کارکردهای مطلوبی برای زائران برسیم که نمونه آن نقاشی دیواری، کتاب و... است. در حوزه احادیث و موضوعات مذهبی نیز در این زمینه کارهای بسیاری صورت گرفته که من نیز همکاری داشتهام».
نقد منصفانه با پلخمون
«ستون آزاد» و «بچه مشد»، دو نشریه طنز بودند که طی سالهای گذشته و با استقبال چشمگیر، نشان دادند هنرمندان طناز و طنزپرداز مشهد، حرفهای زیادی برای گفتن دارند. این روزها نوبت ویژهنامه طنز «پلخمون»، کاری گروهی از هنرمندان جوان مشهدی است تا بار دیگر، هنر طنزپردازان این ناحیه را به رخ بکشاند. علیرضا پاکدل به عنوان مدیر هنری این ویژهنامه، توضیحات بیشتری میدهد: «این ویژهنامه به همت و یاری مدیران محترم حال حاضر روزنامه شهرآرا، به ویژه جناب آقای خرمی و آقای توحید آرشنیا عزیز و همکاری هنرمندان مطرح کشور در حوزه طنز و کاریکاتور با سردبیری ارژنگ حاتمی و مدیریت هنری اینجانب شکل گرفته و تمامی تلاشها در راستای رسیدن به فرهنگ نقد منصفانه در میان بخشهای مختلف فرهنگی اجتماعی، سیاسی و... است. البته کار نو و منحصر به فردی در حوزه کار مطبوعاتی در شهر مشهد میباشد که امید است هر شماره با کیفیت بهتر بتواند آیینهی تمام نمای معضلات و نقاط قوت بخشهای مختلف جامعه و شهر مشهد باشد». این کارتونیست، درباره پتانسیل و استعداد بچههای طنزپرداز مشهدی میگوید: «استعدادهای خوب و توانمندی در تمامی رشتههای هنری به ویژه طنز داریم که متاسفانه برای رشد و شکوفایی آن باید فرهنگسازی و تلاش مضاعف انجام داد. به نظرم بخشی از دیده شدن، کمک همه بخشهای دستاندرکار را میطلبد و همینطور خود هنرمندان هم در این دیده شدن نقش موثری دارند و نباید دست از تلاش و پشتکار بردارند».
دریچهای جدید از زیبایی هنر
«یکی از شیرینترین و پر حس و حالترین شاخههای هنری را میتوان منتسب به هنر کارتون و کاریکاتور دانست که ورود به این هنر، دریچه جدیدی از زیبایی هنر را به ما نمایان میکند». این، جملهای است که علیرضا پاکدل به آن اعتقاد دارد و خطاب به علاقهمندانی میگوید که هنوز وارد عرصه هنر کاریکاتور نشدهاند. این هنرمند کارتونیست، در بحث آموزش کاریکاتور در شهر مشهد، میگوید: «در حوزه آموزش این رشته، بسیار محدود هستیم و تنها برخی از هنرمندان در بحث آموزش فعالیت میکنند». پاکدل با تاکید بر اینکه سن و سال برای یادگیری این رشته جذاب مهم است ولی قطعیت ندارد، توصیه میکند علاقهمندان، یادگیری را از مقاطع سنی پایینتر شروع کنند. او در جواب این سوال که آیا خودش نیز آموختههایش را به هنرجویان تدریس میکند، میگوید: «در حال حاضر به علت مشغله کاری، زمانی برای بحث آموزش ندارم. اما در آینده نزدیک و به زودی، کلاسهای خصوصی به صورت محدود برای علاقهمندان برگزار خواهم کرد».