نویسنده «ماه هشتم» در گفت و گو با خبرگزاری رضوی:
تعمد داشتم برای امام رضا(ع) ساده و روان بنویسم/ ماه هشتم حاصل علاقه خاص من به امام هشتم است
صدیقه رضوانی نیا- دبیرخانه جشنواره کتابخوانی رضوی اعلام کرده است از میان آثار منتشر شده طی ۳ سال اخیر، منابع خود را معرفی می کند که بر این اساس کتاب «ماه هشتم» اثر مهدی غلامعلی از نشر دارالحدیث با موضوع امام رضا(ع)، انتخاب و به شرکت کنندگان در جشنواره معرفی شده است.
حجت‌الاسلام مهدی غلامعلی، استاد جوان حوزه و دانشگاه؛ متولد 1351 در تهران و ساکن شهر مقدس قم است. او دارای مدرک دکترای مدرسی معارف اسلامی در گرایش قرآن و سطح خارج تحصیلات حوزوی است. غلامعلی عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث قم است.
دکتر غلامعلی از سال 1375 تاکنون ده‌ها کتاب و مقاله، تالیف کرده است که کتاب‌های «ماه هشتم»، «سبک شناخت کتاب‌های حدیثی»، «گلبرگ هدایت»، «مدرسه امام باقر(ع)»، «حدیث‌خوانی روشمند»، «سودای حقیقت: شرح حدیث عنوان بصری»، «سیره و اخلاق نظامی پیامبر اعظم»، «سبزتر از سبز: چهل روایت، چهل حکایت از زندگی امام خمینی» از جمله آثار تالیفی او هستند.
کتاب او با عنوان «زندگی به سبک خورشید؛ سیری در سیره و سبک زندگی امام رضا علیه‌السلام»، در هفتمین جشنواره بین‌المللی انتخاب کتاب سال رضوی برگزیده شده است. در دوره دهم این جشنواره نیز باز غلامعلی برگزیده جشنواره بوده است.
گفتگوی ما را با این پژوهشگر و نویسنده رضوی که برگزیده بخش کتاب جشنواره امام رضا(ع) نیز بوده است، را در ادامه می‌خوانید.
باوجود جوان بودن،شما کتاب هایی متعددی درباره ائمه از جمله امام رضا(ع) تالیف کرده اید که اتفاقا برخی از آنها پر مخاطب هم بوده اند.حالا کتاب ماه هشتم شما منبع جشنواره کتاب خوانی رضوی شده، مخاطبان ما علاقه دارند بیشتر با این کتاب آشنا شوند..
من حدود یکسال برای تالیف این کتاب وقت گذاشتم و در میان آثارم، کتابی متفاوت است چون تاکنون در قالب سفرنامه اثری ننوشته بودم و ماه هشتم از این جهت برایم متفاوت بود.کتاب 55 برش دارد که مهم ترین فرازهای زندگی امام رضا(ع) در این 55 برش داستانی روایت شده است.
خودم معتقدم در میان کتاب های رضوی که درباره زندگی امام هشتم نوشته شده این کتاب خیلی لحن و بیان ساده و روانی دارد.تعمد داشتم که روان و ساده بنویسم تا برای مخاطبم قابل فهم باشد تلاشم این بود این کتاب بتواند با سلایق مختلف ارتباط برقرار کند بالاخره همه ما با هر سلیقه ای به حضرت علاقه داریم و من به دنبال آن بودم کتاب جوری نگارش پیدا کند که همه سلایق را بتواند به خود جذب کند.با وجود اینکه کتاب قالب هنری دارد یعنی خیلی به بیان داستانی نزدیک است اما من برای تالیف آن از معتبرترین منابع شیعی متقدم استفاده کردم آثاری که تا قرن پنجم و حداکثر قرن8 نگارش یافته اند منبع من در ماه هشتم بودند.
چند سال قبل مقاله ای علمی در حدود 100 صفحه درباره شخصیت و زندگی امام رضا(ع) نوشتم که در مقدمه کتاب حکمت نامه رضوی آیت ا.... ری شهری هم چاپ شده ولی آن مطلب زبان علمی داشت و برای مخاطب خاص بود.من علاقه داشتم با زبان ساده و برای عموم مردم درباره حضرت بنویسم که ماه هشتم حاصل این علاقه خاص من به امام رضا(ع) است.
چرا 55 برش از زندگی حضرت را برای نگارش انتخاب کردید گزینش این عدد دلیل خاصی داشت یا اتفاقی بود؟
نه اتفاقی نبود.امام رضا(ع) 55 ساله بودند که به شهادت رسیدند و من علاقه داشتم به تعداد سالهای زندگی ایشان در این کتاب فرازهای زندگی شان را مرور کنم.سعی کردم چیزی از قلم نیفتد و همه حوادث مهم زندگی فردی،خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و...را در این کتاب برای مخاطبان مرور کنم.
جشنواره کتاب خوانی رضوی با وسواس و دقت زیادی کتاب ها را برای این جشنواره انتخاب می کند و امسال اثر شما انتخاب شده که فکر می کنم برای شما به عنوان یک نویسنده خوشایند است...
بله حتما اینطور است.بالاخره نهادکتابخانه های عمومی به عنوان یک نهاد تخصصی در حوزه کتاب باید با دقت و وسواس کتاب ها را برگزیند و من خوشحالم که اثر من انتخاب شده و انشاالله این کتاب به دست مردم برسد و آنها از زاویه روایت داستانی با شخصیت و زندگی امام هشتم آشنا شوند.
شنیده ام فایل صوتی کتاب هم تولید شده...
درست است این فایل هم با صدای گوینده های خوب و برجسته کشور آماده شده و قرار است در نمایشگاه قرآن از آن رونمایی شود و به صورت رایگان در دسترس مردم قرار گیرد.کتاب های صوتی هم جاذبه دارند.
اصلا چه شد بین موضوعات مختلف سراغ ادبیات رضوی رفتید؟
در بین ائمه اطهار، خوشبختانه آثار بسیار خوبی درباره امام هشتم به دست ما رسیده. یعنی حضرت جزو معدود امامان ما هستند که آثاری از ایشان به ما رسیده. کلا در بین ائمه، امیرالمومنین، امام صادق علیه‌السلام و امام رضا علیه‌السلام و البته پیامبر اکرم کسانی هستند که ما درباره آنها منابع داریم.
متون ما درباره این چهار بزرگوار بیشتر است. دلیل آن این است که مثلا امام صادق (ع) مدت امامت طولانی داشتند و هم‌زمان درگیری بین بنی‌عباس و بنی‌امیه بوده و امام توانستند از این فرصت خوب بهره گیرند. امام رضا علیه‌السلام و امام علی علیه‌السلام هم به دلیل اینکه در مقطعی در بدنه حکومت قرار گرفتند این باعث شد زیر ذره‌بین باشند و کارهای آنها به ما گزارش شود و همین در دسترس بودن منابع زیاد، به نویسنده کمک می کند که به راحتی سراغ زندگی این حضرات برود.
من در کتاب «امام رضا (ع) و زندگی»، که به‌نشر منتشر کرد خواستم سبک زندگی امام رضا (ع) را گزارش بدهم و دیدم این کار امکان‌پذیر است درحالی‌که درباره سبک زندگی بقیه ائمه خیلی کار دشواری هست. چون از برخی از ائمه ما فقط احادیث و روایات داریم آن‌هم بسیار محدود. اما خوشبختانه چون در مقطعی امام رضا (ع) در بدنه حکومت قرار داشتند، بسیاری از عملکردها و رفتارهای آن بزرگوار گزارش‌شده است.
ما کاتبی داریم که خلیفه عباسی برای امام رضا علیه‌السلام گذاشته تا تمام کارهای امام رضا (ع) را گزارش کند. از نامه‌نگاری امام رضا(ع) تا رفتارها و برخوردهای ایشان. یا فردی به نام رجاءبن ابی ضحاک که همراه امام رضا (ع) از مدینه تا مرو است همه مطالب را مثل یک خبرنگار خوب و موفق زیر ذره‌بین قرار داده و برای مأمون گزارش کرده است که در کتاب عیون اخبارالرضا هم اینها نقل‌شده. یا مثلا برای شهادت امام رضا علیه‌السلام، ما چندین گزارش خوب و مفصل داریم. به حدی این قابل‌توجه است که همین خواجه اباصلت هروی که مهمان مردم خراسان است، یک کتاب در آن زمان نوشته به نام «وفات الرضا». غیر از اینکه در محضر امام رضا (ع) و خدمت ایشان بوده، برایش اهمیت داشته که وفات امام را هم برای ما به تصویر بکشد.
خوشبختانه جناب شیخ صدوق رحمه‌الله علیه در کتاب عیون اخبارالرضا، احادیثی که در موضوع وفات امام رضا (ع) آمده را از قول خواجه اباصلت هروی نقل کرده‌اند که احادیث خوب و ارزشمندی است.
بنابراین تأکید می‌کنم آن چیزی که سبب می‌شود در سبک زندگی یا احادیث، امام رضا (ع) مقداری بیشتر کار شود این است که فقر منبع در این زمینه کمتر وجود دارد. خوشبختانه بسیاری از منابع به ما گزارش‌شده. این از مزیت‌های دوران امام رضا علیه‌السلام است که متأسفانه برای بقیه ائمه این امکان وجود نداشته است.
البته اگر از جهت دیگر بخواهیم قضاوت کنیم واقعیت این است که باوجوداین منابع و با توجه به اینکه ایشان تنها امام میهمان سرزمین ما هستند، باز ما در این زمینه با خلا آثار روبرو هستیم.
البته خلأ آثار قوی داریم. در زمینه ادبیات رضوی؛ متاسفانه خیلی از مواقع نویسنده های ما سراغ منابع دست چندم می روند که اغلب هم به زبان فارسی است در حالی که معتبرترین منابع درباره ایشان به عربی نگارش یافته است.
نسل امروز خیلی علاقه دارد که کتاب هایی با قالب‌های هنری مطالعه کند مثلاً زندگی ائمه را در قالب رمان و داستان و هر چیزی که جذابیت بیشتری دارد بخواند، به نظر شما ادبیات رضوی در این قالب‌ها در چه وضعیتی است؟
ببینید ما در زمینه رمان‌های مذهبی و اسلامی اصلا قوی نیستیم. البته من در این زمینه به‌عنوان نویسنده قضاوت نمی‌کنم به‌عنوان خواننده نظر خودم را می‌گویم.
یعنی ما کتاب داستان یا رمان خوب برای کودکان یا نوجوانان درباره مسائل مذهبی خیلی کم پیدا می‌کنیم خیلی انگشت‌شمارند این آثار. بااینکه نویسندگان برجسته‌اي داریم. شاید نویسنده های ما جرئتش را ندارند که سراغ این موضوعات بروند. اما یکی از کارهایی که قطعاً حداقل درباره امام رضا (ع) می‌توان انجام داد این است که نویسندگان سراغ اصحاب و یاران حضرت بروند ما در این زمینه که محدودیت نداریم و دستمان باز است. اما باید مراقب بود امام رضایی را تصویر نکنیم که خودمان دوست داریم؛ بلکه امام رضايي باشد که در متون روایی و تاریخی ما آمده است.
برای شما مثالی عرض کنم شما آثار استاد سید مهدی شجاعی را دنبال کنید می‌بینید ممکن است یک کتاب داستان یا رمان ایشان مثلاً 100 صفحه باشد. اما برای نگارش این 100 صفحه کتاب، آقای شجاعی کلی مطالعه کرده‌اند. شما وقتی سراغ منابع آخر کتاب می‌روید می‌بینید ایشان چقدر کتاب دیده و مطالعه کرده که حاصلش نگارش یک کتاب 100 صفحه‌ای بوده است. برای کتاب از دیار حبیب که استاد شجاعی نوشته است، شما می‌بینید که چقدر مطالعه کرده‌اند برای واقعه‌ای که در یک‌شب اتفاق افتاده.
بنابراین اگر کسی می‌خواهد رمانی بنویسد، ولو درباره یک حادثه کوچک باید از غنای مطالعاتی لازم برخوردار باشد، یعنی علاوه بر اینکه قلم قوی دارد مسلط به محتوا باشد.
خلأ دیگر ما متون ضعیف است. کلی متون ضعیف دینی وجود دارد که نویسندگان ما خیلی وقت‌ها به این متون مراجعه می‌کنند و این به کارشان آسیب می‌زند. متونی که سندیت و اعتبار لازم را ندارند و نویسنده‌های ما به دلیل عدم اطلاعات لازم سراغ همین منابع می‌روند و به کارشان لطمات جبران‌ناپذیر وارد می‌شود من به عنوان یک طلبه همیشه مراقبت می کنم که حتما سراغ منابع معتبر بروم نه هر منبعی.
مشکل دیگری که در کتاب‌های دینی ما وجود دارد، این است که بسیاری از مواقع فکر می‌کنیم خیلی چیزها برای مردم جذاب است و به همین دلیل آنها را مطرح می‌کنیم. مانند معجزات، یا تولد ائمه و یا ازدواج ایشان. اینها جذاب است اما قابلیت الگوبرداری ندارد، گزارش است. منِ نوعی که نمی‌توانم آن معجزه را انجام دهم! اما از شیوه رفتار و تعامل ایشان می‌توانم الگوبرداری کنم. برای مثال، برادران امام رضا (ع)، از ایشان شکایت می‌کنند و امام را به دادگاه می‌برند. من از شیوه برخورد امام با برادرانشان در دادگاه می‌توانم الگوبرداری کنم چون امروز هم همین اتفاق در زندگی من می‌افتد. اگر نوع انتخاب‌هایمان را در موضوع و شیوه انتقال، درست کنیم، خودبه‌خود مخاطب خود را هم پیدا می‌کنیم. مگر این‌همه کتاب راجع به دفاع مقدس نوشته نمی‌شود؟ اما یکی می‌شود «دا»، یکی می‌شود «نورالدین». این فقط به‌خاطر حاشیه زدن آقا یا تبلیغ تلوزیون نیست. اینها موثر است، چون شخص رهبری به عنوان کسی که خیلی کتاب می‌خوانند وقتی یک کتاب را تأیید می‌کنند، معلوم است که یک چیزی در این کتاب هست، اما بیشتر از این، خود کتاب است که می‌تواند جای خودش را باز کند.
ما از نظر محتوا چیزی کم نداریم. مواد اولیه خوبی داریم. مشکل، در قالب است. اگر قالب‌های جدید را بشناسیم و مواد اولیه را در قالب‌های جدید ارائه کنیم، خودبه‌خود مردم به سراغ کتاب‌ها می‌آیند.
من به همین نیت آمدم. 55 ماجرایی که قابلیت الگوپذیری را دارد، در قالب ماه هشتم آوردم. این کتاب، ارائه‌ای نوین از برخی سیره‌های رضوی است که در قرن حاضر قابلیت الگوبرداری دارد.
در میان نویسندگانی که برای ائمه می نویسند شما کتاب های کدام نویسنده را می پسندید؟
من به شدت به آثار آقای شجاعی علاقه دارم اصلا یکی از دلایل مهمی که سمت نوشتن رفتم مطالعه آثار سید مهدی شجاعی بخصوص در سنین نوجوانی بود.
آثار رضا امیرخانی، سیدعلی شجاعی و... آن‌قدر جذاب و زیباست که خودش مبلغ خودش است. نیازی نیست که نهادی تعداد زیادی از آن کتاب را بخرد تا به نویسنده کمک کند. یکی از بهترین قالب‌ها هم داستانک است. اگر احادیث، مطالب و داستان‌ها را با داستانک در 150 کلمه ارائه کنیم، خواننده خودش سراغ آن می‌آید.
حجت‌الاسلام مهدی غلامعلی، استاد جوان حوزه و دانشگاه؛ متولد 1351 در تهران و ساکن شهر مقدس قم است. او دارای مدرک دکترای مدرسی معارف اسلامی در گرایش قرآن و سطح خارج تحصیلات حوزوی است. غلامعلی عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث قم است.
دکتر غلامعلی از سال 1375 تاکنون ده‌ها کتاب و مقاله، تالیف کرده است که کتاب‌های «ماه هشتم»، «سبک شناخت کتاب‌های حدیثی»، «گلبرگ هدایت»، «مدرسه امام باقر(ع)»، «حدیث‌خوانی روشمند»، «سودای حقیقت: شرح حدیث عنوان بصری»، «سیره و اخلاق نظامی پیامبر اعظم»، «سبزتر از سبز: چهل روایت، چهل حکایت از زندگی امام خمینی» از جمله آثار تالیفی او هستند.
کتاب او با عنوان «زندگی به سبک خورشید؛ سیری در سیره و سبک زندگی امام رضا علیه‌السلام»، در هفتمین جشنواره بین‌المللی انتخاب کتاب سال رضوی برگزیده شده است. در دوره دهم این جشنواره نیز باز غلامعلی برگزیده جشنواره بوده است.
گفتگوی ما را با این پژوهشگر و نویسنده رضوی که برگزیده بخش کتاب جشنواره امام رضا(ع) نیز بوده است، را در ادامه می‌خوانید.
باوجود جوان بودن،شما کتاب هایی متعددی درباره ائمه از جمله امام رضا(ع) تالیف کرده اید که اتفاقا برخی از آنها پر مخاطب هم بوده اند.حالا کتاب ماه هشتم شما منبع جشنواره کتاب خوانی رضوی شده، مخاطبان ما علاقه دارند بیشتر با این کتاب آشنا شوند..
من حدود یکسال برای تالیف این کتاب وقت گذاشتم و در میان آثارم، کتابی متفاوت است چون تاکنون در قالب سفرنامه اثری ننوشته بودم و ماه هشتم از این جهت برایم متفاوت بود.کتاب 55 برش دارد که مهم ترین فرازهای زندگی امام رضا(ع) در این 55 برش داستانی روایت شده است.
خودم معتقدم در میان کتاب های رضوی که درباره زندگی امام هشتم نوشته شده این کتاب خیلی لحن و بیان ساده و روانی دارد.تعمد داشتم که روان و ساده بنویسم تا برای مخاطبم قابل فهم باشد تلاشم این بود این کتاب بتواند با سلایق مختلف ارتباط برقرار کند بالاخره همه ما با هر سلیقه ای به حضرت علاقه داریم و من به دنبال آن بودم کتاب جوری نگارش پیدا کند که همه سلایق را بتواند به خود جذب کند.با وجود اینکه کتاب قالب هنری دارد یعنی خیلی به بیان داستانی نزدیک است اما من برای تالیف آن از معتبرترین منابع شیعی متقدم استفاده کردم آثاری که تا قرن پنجم و حداکثر قرن8 نگارش یافته اند منبع من در ماه هشتم بودند.
چند سال قبل مقاله ای علمی در حدود 100 صفحه درباره شخصیت و زندگی امام رضا(ع) نوشتم که در مقدمه کتاب حکمت نامه رضوی آیت ا.... ری شهری هم چاپ شده ولی آن مطلب زبان علمی داشت و برای مخاطب خاص بود.من علاقه داشتم با زبان ساده و برای عموم مردم درباره حضرت بنویسم که ماه هشتم حاصل این علاقه خاص من به امام رضا(ع) است.
چرا 55 برش از زندگی حضرت را برای نگارش انتخاب کردید گزینش این عدد دلیل خاصی داشت یا اتفاقی بود؟
نه اتفاقی نبود.امام رضا(ع) 55 ساله بودند که به شهادت رسیدند و من علاقه داشتم به تعداد سالهای زندگی ایشان در این کتاب فرازهای زندگی شان را مرور کنم.سعی کردم چیزی از قلم نیفتد و همه حوادث مهم زندگی فردی،خانوادگی، اجتماعی، سیاسی و...را در این کتاب برای مخاطبان مرور کنم.
جشنواره کتاب خوانی رضوی با وسواس و دقت زیادی کتاب ها را برای این جشنواره انتخاب می کند و امسال اثر شما انتخاب شده که فکر می کنم برای شما به عنوان یک نویسنده خوشایند است...
بله حتما اینطور است.بالاخره نهادکتابخانه های عمومی به عنوان یک نهاد تخصصی در حوزه کتاب باید با دقت و وسواس کتاب ها را برگزیند و من خوشحالم که اثر من انتخاب شده و انشاالله این کتاب به دست مردم برسد و آنها از زاویه روایت داستانی با شخصیت و زندگی امام هشتم آشنا شوند.
شنیده ام فایل صوتی کتاب هم تولید شده...
درست است این فایل هم با صدای گوینده های خوب و برجسته کشور آماده شده و قرار است در نمایشگاه قرآن از آن رونمایی شود و به صورت رایگان در دسترس مردم قرار گیرد.کتاب های صوتی هم جاذبه دارند.
اصلا چه شد بین موضوعات مختلف سراغ ادبیات رضوی رفتید؟
در بین ائمه اطهار، خوشبختانه آثار بسیار خوبی درباره امام هشتم به دست ما رسیده. یعنی حضرت جزو معدود امامان ما هستند که آثاری از ایشان به ما رسیده. کلا در بین ائمه، امیرالمومنین، امام صادق علیه‌السلام و امام رضا علیه‌السلام و البته پیامبر اکرم کسانی هستند که ما درباره آنها منابع داریم.
متون ما درباره این چهار بزرگوار بیشتر است. دلیل آن این است که مثلا امام صادق (ع) مدت امامت طولانی داشتند و هم‌زمان درگیری بین بنی‌عباس و بنی‌امیه بوده و امام توانستند از این فرصت خوب بهره گیرند. امام رضا علیه‌السلام و امام علی علیه‌السلام هم به دلیل اینکه در مقطعی در بدنه حکومت قرار گرفتند این باعث شد زیر ذره‌بین باشند و کارهای آنها به ما گزارش شود و همین در دسترس بودن منابع زیاد، به نویسنده کمک می کند که به راحتی سراغ زندگی این حضرات برود.
من در کتاب «امام رضا (ع) و زندگی»، که به‌نشر منتشر کرد خواستم سبک زندگی امام رضا (ع) را گزارش بدهم و دیدم این کار امکان‌پذیر است درحالی‌که درباره سبک زندگی بقیه ائمه خیلی کار دشواری هست. چون از برخی از ائمه ما فقط احادیث و روایات داریم آن‌هم بسیار محدود. اما خوشبختانه چون در مقطعی امام رضا (ع) در بدنه حکومت قرار داشتند، بسیاری از عملکردها و رفتارهای آن بزرگوار گزارش‌شده است.
ما کاتبی داریم که خلیفه عباسی برای امام رضا علیه‌السلام گذاشته تا تمام کارهای امام رضا (ع) را گزارش کند. از نامه‌نگاری امام رضا(ع) تا رفتارها و برخوردهای ایشان. یا فردی به نام رجاءبن ابی ضحاک که همراه امام رضا (ع) از مدینه تا مرو است همه مطالب را مثل یک خبرنگار خوب و موفق زیر ذره‌بین قرار داده و برای مأمون گزارش کرده است که در کتاب عیون اخبارالرضا هم اینها نقل‌شده. یا مثلا برای شهادت امام رضا علیه‌السلام، ما چندین گزارش خوب و مفصل داریم. به حدی این قابل‌توجه است که همین خواجه اباصلت هروی که مهمان مردم خراسان است، یک کتاب در آن زمان نوشته به نام «وفات الرضا». غیر از اینکه در محضر امام رضا (ع) و خدمت ایشان بوده، برایش اهمیت داشته که وفات امام را هم برای ما به تصویر بکشد.
خوشبختانه جناب شیخ صدوق رحمه‌الله علیه در کتاب عیون اخبارالرضا، احادیثی که در موضوع وفات امام رضا (ع) آمده را از قول خواجه اباصلت هروی نقل کرده‌اند که احادیث خوب و ارزشمندی است.
بنابراین تأکید می‌کنم آن چیزی که سبب می‌شود در سبک زندگی یا احادیث، امام رضا (ع) مقداری بیشتر کار شود این است که فقر منبع در این زمینه کمتر وجود دارد. خوشبختانه بسیاری از منابع به ما گزارش‌شده. این از مزیت‌های دوران امام رضا علیه‌السلام است که متأسفانه برای بقیه ائمه این امکان وجود نداشته است.
البته اگر از جهت دیگر بخواهیم قضاوت کنیم واقعیت این است که باوجوداین منابع و با توجه به اینکه ایشان تنها امام میهمان سرزمین ما هستند، باز ما در این زمینه با خلا آثار روبرو هستیم.
البته خلأ آثار قوی داریم. در زمینه ادبیات رضوی؛ متاسفانه خیلی از مواقع نویسنده های ما سراغ منابع دست چندم می روند که اغلب هم به زبان فارسی است در حالی که معتبرترین منابع درباره ایشان به عربی نگارش یافته است.
نسل امروز خیلی علاقه دارد که کتاب هایی با قالب‌های هنری مطالعه کند مثلاً زندگی ائمه را در قالب رمان و داستان و هر چیزی که جذابیت بیشتری دارد بخواند، به نظر شما ادبیات رضوی در این قالب‌ها در چه وضعیتی است؟
ببینید ما در زمینه رمان‌های مذهبی و اسلامی اصلا قوی نیستیم. البته من در این زمینه به‌عنوان نویسنده قضاوت نمی‌کنم به‌عنوان خواننده نظر خودم را می‌گویم.
یعنی ما کتاب داستان یا رمان خوب برای کودکان یا نوجوانان درباره مسائل مذهبی خیلی کم پیدا می‌کنیم خیلی انگشت‌شمارند این آثار. بااینکه نویسندگان برجسته‌اي داریم. شاید نویسنده های ما جرئتش را ندارند که سراغ این موضوعات بروند. اما یکی از کارهایی که قطعاً حداقل درباره امام رضا (ع) می‌توان انجام داد این است که نویسندگان سراغ اصحاب و یاران حضرت بروند ما در این زمینه که محدودیت نداریم و دستمان باز است. اما باید مراقب بود امام رضایی را تصویر نکنیم که خودمان دوست داریم؛ بلکه امام رضايي باشد که در متون روایی و تاریخی ما آمده است.
برای شما مثالی عرض کنم شما آثار استاد سید مهدی شجاعی را دنبال کنید می‌بینید ممکن است یک کتاب داستان یا رمان ایشان مثلاً 100 صفحه باشد. اما برای نگارش این 100 صفحه کتاب، آقای شجاعی کلی مطالعه کرده‌اند. شما وقتی سراغ منابع آخر کتاب می‌روید می‌بینید ایشان چقدر کتاب دیده و مطالعه کرده که حاصلش نگارش یک کتاب 100 صفحه‌ای بوده است. برای کتاب از دیار حبیب که استاد شجاعی نوشته است، شما می‌بینید که چقدر مطالعه کرده‌اند برای واقعه‌ای که در یک‌شب اتفاق افتاده.
بنابراین اگر کسی می‌خواهد رمانی بنویسد، ولو درباره یک حادثه کوچک باید از غنای مطالعاتی لازم برخوردار باشد، یعنی علاوه بر اینکه قلم قوی دارد مسلط به محتوا باشد.
خلأ دیگر ما متون ضعیف است. کلی متون ضعیف دینی وجود دارد که نویسندگان ما خیلی وقت‌ها به این متون مراجعه می‌کنند و این به کارشان آسیب می‌زند. متونی که سندیت و اعتبار لازم را ندارند و نویسنده‌های ما به دلیل عدم اطلاعات لازم سراغ همین منابع می‌روند و به کارشان لطمات جبران‌ناپذیر وارد می‌شود من به عنوان یک طلبه همیشه مراقبت می کنم که حتما سراغ منابع معتبر بروم نه هر منبعی.
مشکل دیگری که در کتاب‌های دینی ما وجود دارد، این است که بسیاری از مواقع فکر می‌کنیم خیلی چیزها برای مردم جذاب است و به همین دلیل آنها را مطرح می‌کنیم. مانند معجزات، یا تولد ائمه و یا ازدواج ایشان. اینها جذاب است اما قابلیت الگوبرداری ندارد، گزارش است. منِ نوعی که نمی‌توانم آن معجزه را انجام دهم! اما از شیوه رفتار و تعامل ایشان می‌توانم الگوبرداری کنم. برای مثال، برادران امام رضا (ع)، از ایشان شکایت می‌کنند و امام را به دادگاه می‌برند. من از شیوه برخورد امام با برادرانشان در دادگاه می‌توانم الگوبرداری کنم چون امروز هم همین اتفاق در زندگی من می‌افتد. اگر نوع انتخاب‌هایمان را در موضوع و شیوه انتقال، درست کنیم، خودبه‌خود مخاطب خود را هم پیدا می‌کنیم. مگر این‌همه کتاب راجع به دفاع مقدس نوشته نمی‌شود؟ اما یکی می‌شود «دا»، یکی می‌شود «نورالدین». این فقط به‌خاطر حاشیه زدن آقا یا تبلیغ تلوزیون نیست. اینها موثر است، چون شخص رهبری به عنوان کسی که خیلی کتاب می‌خوانند وقتی یک کتاب را تأیید می‌کنند، معلوم است که یک چیزی در این کتاب هست، اما بیشتر از این، خود کتاب است که می‌تواند جای خودش را باز کند.
ما از نظر محتوا چیزی کم نداریم. مواد اولیه خوبی داریم. مشکل، در قالب است. اگر قالب‌های جدید را بشناسیم و مواد اولیه را در قالب‌های جدید ارائه کنیم، خودبه‌خود مردم به سراغ کتاب‌ها می‌آیند.
من به همین نیت آمدم. 55 ماجرایی که قابلیت الگوپذیری را دارد، در قالب ماه هشتم آوردم. این کتاب، ارائه‌ای نوین از برخی سیره‌های رضوی است که در قرن حاضر قابلیت الگوبرداری دارد.
در میان نویسندگانی که برای ائمه می نویسند شما کتاب های کدام نویسنده را می پسندید؟
من به شدت به آثار آقای شجاعی علاقه دارم اصلا یکی از دلایل مهمی که سمت نوشتن رفتم مطالعه آثار سید مهدی شجاعی بخصوص در سنین نوجوانی بود.
آثار رضا امیرخانی، سیدعلی شجاعی و... آن‌قدر جذاب و زیباست که خودش مبلغ خودش است. نیازی نیست که نهادی تعداد زیادی از آن کتاب را بخرد تا به نویسنده کمک کند. یکی از بهترین قالب‌ها هم داستانک است. اگر احادیث، مطالب و داستان‌ها را با داستانک در 150 کلمه ارائه کنیم، خواننده خودش سراغ آن می‌آید.
شما در جشنواره کتاب سال رضوی که از برنامه های فرهنگی جشنواره امام رضا(ع) محسوب می شود هم شرکت کرده و برگزیده شده اید این جشنواره را چطور دیدید؟
بله من دوبار در دوره های هفتم و دهم این جشنواره برگزیده آن بوده ام.این برگزاری هر جشنواره‌ای که تقدیر از فرهیختگان و نویسندگان و اهل فرهنگ را به دنبال داشته باشد، بسیار ارزشمند و ستودنیست. حال اگر این جشنواره با دین عجین شود، ارزشش فراتر می‌رود. جشنواره امام رضا(ع) که متعلق به اهل فرهنگ رضوی است به همان اندازه ارزشمند است که اندیشه امامت در شیعه ارزشمند است و همین مسوولیت برگزارکنندگان را سنگین‌تر می‌کند.
به نظرم دقت در ارزیابی آثار، استفاده از داوران توانمند داخل و خارج از استان خراسان رضوی، می‌تواند این نتیجه را در پی داشته باشد که آثاری با اعتبار بیشتر، گزینش شوند. از طرفی، باید گفت، در حال حاضر ماهیت این جشنواره با جهانی شدن فاصله بسیاری دارد. نخست باید شخصیت امام رضا (ع) معرفی شود و به تعبیر خود آن حضرت آثار و روایات ایشان باید به زبان‌های زنده دنیا و در قالب‌های جدید ارائه شود تا جهانیان با این شخصیت و اندیشه آشنا شوند. همان‌طور که در ابتدا نقل کردم، خود حضرت فرمودند: «لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا؛ اگر خوبی‌های کلام ما را بدانند از ما پیروی می‌کنند».
تشرف به حرم مطهر امام رضا(ع) برای من که برگزیده جشنواره بودم بزرگ ترین جایزه و هدیه بود که بابتش شاکرم.
سوال پایانی من درباره چالش های ادبیات رضوی است که شماهم در این گفت و گو به آن اشاره کردید حال از دیدگاه شما به عنوان یک نویسنده رضوی؛ برای عبور از این چالش ها و موانع چه باید کرد؟
امام رضا علیه‌السلام روایتی دارند که اتفاقاً خواجه اباصلت هروی آن را نقل کرده است امام می‌فرمایند: لو علم الناس محاسن کلامنا لتبعونا، (مردم اگر محاسن کلام ما را بدانند از آن تبعیت می‌کنند). من دو سه برداشت از این حدیث شریف دارم. یکی اینکه مطالبی که می‌خواهیم از امام رضا علیه‌السلام برای مردم منتشر کنیم، زیبا و جذاب باشد. دوم اینکه مواردی که می‌خواهیم نقل کنیم قابل الگوبرداری باشد. الآن مثلاً بیاییم معجزات امام رضا (ع) را بیان کنیم، زیبا و جالب است اما واقعیت این است که من به‌عنوان یک انسان معمولی نمی‌توانم الگوبرداری کنم، درحالی‌که آداب غذا خوردن امام رضا (ع)، نامه نوشتن، نحوه صحبت کردن با فرزندشان که در تاریخ آمده و... را می‌توانم الگوبرداری کنم. خوب است انتشارات مختلف و مراکز مذهبی فرهنگی ما بیایند در این زمینه‌ها بیشتر سرمایه‌گذاری کنند. مخصوصاً اینکه مردم ما دیگر فرصت مطالعه کتاب‌های گسترده و سنگین و تخصصی را ندارند.
نکته سوم اینکه تجربه به من ثابت کرده قالب داستان کوتاه خیلی مخاطب پسند و مفید است. به‌هرحال انسان یک صفحه از یک کتاب حاوی داستان‌های کوتاه را بخواند برایش مفید است و یک سود برده. پنجاه صفحه‌اش را بخواند پنجاه فایده برده. بنابراین شایسته است ما روی داستان کوتاه سرمایه‌گذاری جدی کنیم، نویسنده تربیت کنیم، حمایت معنوی و مادی کنیم که این داستانک‌ها زیاد نوشته و چاپ شوند. یکی از عبارت‌هایی که وقتی حرم رضوی می‌رویم و در زیارت جامعه کبیره خطاب به امام می‌گوییم این است که: اللهم اجعلنی ممن یختص آثارکم، خدایا به من این توفیق را بده که آثار شما اهل‌بیت را برای مردم نقل کنم.
امام باقر علیه‌السلام حدیثی دارند مبنی بر اینکه ما دوست داریم کسانی باشند که داستان زندگی ما را برای مردم بگویند.
ما اگر واقعا روی این زمینه کار کنیم و داستان‌گو باشیم البته بر اساس منابع معتبر. این خیلی مفید است متأسفانه گاهی آثاری تألیف می‌شود که اصلاً معلوم نیست چی به چی هست و چه‌بسا با خرافات آمیخته‌شده باشد و موجب این شود که چهره تشیع و بزرگان این مذهب مخدوش شود. نویسندگان ما باید از منابع اصیل و محکم و استوار بهره بگیرند.
گفت و گو از: صدیقه رضوانی نیا
بله من دوبار در دوره های هفتم و دهم این جشنواره برگزیده آن بوده ام.این برگزاری هر جشنواره‌ای که تقدیر از فرهیختگان و نویسندگان و اهل فرهنگ را به دنبال داشته باشد، بسیار ارزشمند و ستودنیست. حال اگر این جشنواره با دین عجین شود، ارزشش فراتر می‌رود. جشنواره امام رضا(ع) که متعلق به اهل فرهنگ رضوی است به همان اندازه ارزشمند است که اندیشه امامت در شیعه ارزشمند است و همین مسوولیت برگزارکنندگان را سنگین‌تر می‌کند.
به نظرم دقت در ارزیابی آثار، استفاده از داوران توانمند داخل و خارج از استان خراسان رضوی، می‌تواند این نتیجه را در پی داشته باشد که آثاری با اعتبار بیشتر، گزینش شوند. از طرفی، باید گفت، در حال حاضر ماهیت این جشنواره با جهانی شدن فاصله بسیاری دارد. نخست باید شخصیت امام رضا (ع) معرفی شود و به تعبیر خود آن حضرت آثار و روایات ایشان باید به زبان‌های زنده دنیا و در قالب‌های جدید ارائه شود تا جهانیان با این شخصیت و اندیشه آشنا شوند. همان‌طور که در ابتدا نقل کردم، خود حضرت فرمودند: «لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا؛ اگر خوبی‌های کلام ما را بدانند از ما پیروی می‌کنند».
تشرف به حرم مطهر امام رضا(ع) برای من که برگزیده جشنواره بودم بزرگ ترین جایزه و هدیه بود که بابتش شاکرم.
سوال پایانی من درباره چالش های ادبیات رضوی است که شماهم در این گفت و گو به آن اشاره کردید حال از دیدگاه شما به عنوان یک نویسنده رضوی؛ برای عبور از این چالش ها و موانع چه باید کرد؟
امام رضا علیه‌السلام روایتی دارند که اتفاقاً خواجه اباصلت هروی آن را نقل کرده است امام می‌فرمایند: لو علم الناس محاسن کلامنا لتبعونا، (مردم اگر محاسن کلام ما را بدانند از آن تبعیت می‌کنند). من دو سه برداشت از این حدیث شریف دارم. یکی اینکه مطالبی که می‌خواهیم از امام رضا علیه‌السلام برای مردم منتشر کنیم، زیبا و جذاب باشد. دوم اینکه مواردی که می‌خواهیم نقل کنیم قابل الگوبرداری باشد. الآن مثلاً بیاییم معجزات امام رضا (ع) را بیان کنیم، زیبا و جالب است اما واقعیت این است که من به‌عنوان یک انسان معمولی نمی‌توانم الگوبرداری کنم، درحالی‌که آداب غذا خوردن امام رضا (ع)، نامه نوشتن، نحوه صحبت کردن با فرزندشان که در تاریخ آمده و... را می‌توانم الگوبرداری کنم. خوب است انتشارات مختلف و مراکز مذهبی فرهنگی ما بیایند در این زمینه‌ها بیشتر سرمایه‌گذاری کنند. مخصوصاً اینکه مردم ما دیگر فرصت مطالعه کتاب‌های گسترده و سنگین و تخصصی را ندارند.
نکته سوم اینکه تجربه به من ثابت کرده قالب داستان کوتاه خیلی مخاطب پسند و مفید است. به‌هرحال انسان یک صفحه از یک کتاب حاوی داستان‌های کوتاه را بخواند برایش مفید است و یک سود برده. پنجاه صفحه‌اش را بخواند پنجاه فایده برده. بنابراین شایسته است ما روی داستان کوتاه سرمایه‌گذاری جدی کنیم، نویسنده تربیت کنیم، حمایت معنوی و مادی کنیم که این داستانک‌ها زیاد نوشته و چاپ شوند. یکی از عبارت‌هایی که وقتی حرم رضوی می‌رویم و در زیارت جامعه کبیره خطاب به امام می‌گوییم این است که: اللهم اجعلنی ممن یختص آثارکم، خدایا به من این توفیق را بده که آثار شما اهل‌بیت را برای مردم نقل کنم.
امام باقر علیه‌السلام حدیثی دارند مبنی بر اینکه ما دوست داریم کسانی باشند که داستان زندگی ما را برای مردم بگویند.
ما اگر واقعا روی این زمینه کار کنیم و داستان‌گو باشیم البته بر اساس منابع معتبر. این خیلی مفید است متأسفانه گاهی آثاری تألیف می‌شود که اصلاً معلوم نیست چی به چی هست و چه‌بسا با خرافات آمیخته‌شده باشد و موجب این شود که چهره تشیع و بزرگان این مذهب مخدوش شود. نویسندگان ما باید از منابع اصیل و محکم و استوار بهره بگیرند.
گفت و گو از: صدیقه رضوانی نیا
