دعوت به اسلام، دعوت به تفکر و تدبر است/ پیامبر(ص) با توجه دادن جامعه به برقراری وحدت، در برابر جهالت ايستاد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رضوی، در دوران پیش از بعثت و رسالت خاتم‌النبیین حضرت محمد مصطفی صلوات الله علیه وآله، بی‌انضباطی اخلاقی و فساد و فحشا در میان عرب جاهلی متداول بود. اعراب جاهل در تمامی زمینه‌ها به جای حق، باطل را حاکم کرده بودند و بت‌های دست‌ساز می‌پرستیدند. آنها اغلب از راه چپاول و غارت زندگی می‌کردند.

افتخار و فضيلت‏هاي آنها در خون‌ريزي بيشتر و تعصب كوركورانه و پايمال‌سازي حقوق ديگران خلاصه مي‏شد. اموري چون قماربازي و شراب‌خواري، زنا و بي‌عفتي و ... قبيح به حساب نمي‏آمدند. در چنین دورانی خداوند متعال با قدوم مبارک فخر عالم امکان، نور تعالی را نه تنها در جزیره‌العرب بلکه بر کل جهان و جهانیان گستراند تا از ورای انوار محمدی عالم یک سره غرق در نور و انسانیت شود.

بی‌شک نقش پیامبر اکرم(ص) در زدودن رذائل اخلاقی از جامعه آن زمان و حاکم کردن عقل و معنویت به جای جرم و جاهلیت، در اندیشه و رفتار مردم بسیار تاثیرگذار بوده است. حجت‌الاسلام محمد تقی ربانی عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نایب رئیس انجمن مهدویت در این گفتگو به تشریح نمونه‌های کوچکی از جاهلیت حاکم بر جزیره‌العرب و تاثیر مطلوب پیامبر(ص) بر زدودن چهره زشت جهل از آن جامعه می‌پردازد.

حجت‌الاسلام محمدتقی ربانی عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نایب رئیس انجمن مهدویت با بررسی وجوه جاهلیت و گستره آن در عصر رسول گرامی اسلام، گفت: هنگام طرح موضوع جاهلیت لازم است به گستره جاهلیت در دنیای آن عصر توجه شود، هر چند موضوع بحث ما بررسی جاهلیت در جزیره‌العرب است اما جاهلیت در آن عصر تنها مختص به جزیره‌العرب نبود بلکه تمام جوامع انسانی درگیر جاهلیت بود. به عبارتی تاریکی و جاهلیت بر انسان‌ها مستولی شده بود که انسان و انسانیت را در گرفتاری و اضطراب تلخی اسیر کرده بود.

وي افزود: از سوی دیگر لازم است جاهلیت را معنا کنیم، جاهلیت به معنای بیسوادی و نادانی در مقابل باسواد بودن نیست، نمی‌توان گفت مردم آن زمان همه بی‌سواد بوده‌اند چراکه در بسیاری از مناطق دنیا و در جزیره‌العرب بسیاری از مردم از دانش‌های شفاهی ارزشمندی در بسیاری از مسائل اجتماعی، آداب و رسوم، شعر و ادبیات، مسائل معیشتی و ارتباطات برخوردار بودند بنابراین از نظر معلومات دانش مطلوبی داشتند. جاهلیت آن دوران را باید در رفتارهایی توصیف كرد که بویی از منطق، کرامت و عزت انسانی نبرده بود.

عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، جاهلیت را در تعبیر امام علی علیه‌السلام، «دفن کردن عقل‌ها» عنوان کرده و در این باره افزود: برای شناخت شخصیت پیامبر(ص) و پی بردن به خدمات و زحماتی که ایشان برای محو کردن جاهلیت در آن سرزمین و اشاعه آن به کل جهان انجام داده‌اند باید پیش از هر چیزی با فضا، محیط و عصری که پیامبر(ص) دعوت‌شان را آغاز کردند آشنا شویم تا بتوانیم به نقش پیامبر(ص) و آثار و برکات وجودی ایشان در رابطه با  هدایت انسانیت و تغییر بینشی که در انسان‌ها به وجود آوردند اشاره کنیم.

حجت‌الاسلام ربانی ادامه داد: جاهلیت عصر پیامبر(ص)، جاهلیتی در برابر عقل است؛ انجام ، تکرار و تعصب داشتن بر رفتارهای خلاف خردی که هیچ‌گاه منطق با عقلانیت و مصلحت‌های انسان نبوده است. آنچه در بیان نورانی امیرالمومنین حضرت علی علیه‌السلام در خصوص جاهلیت آمده است اشاره به دفن شدن و فراموش شدن عقل‌ها در دوران جاهلیت است به نحوی که هوی و هوس جایگزین عقل شده و تعقل به کل از زندگی بشر رانده شده بود.

این استاد حوزه با اشاره به نمونه‌های رفتارهای جاهلی، گفت: یکی از رفتارهای جاهلی دوران حیات پیامبر(ص) که در میان عرب آن زمان بسیار برجسته است تعصب شدیدی است که از آن به عنوان عصبیت عربی یاد می‌شود. در این عصبیت، پندارهای باطل بر توهمات تفوق یافته بودند، به قدری آنها بر پندارهای غلط خود تعصب داشتند که خداوند در قرآن به پیامبر می‌فرماید «چه آنها را انذار کنی یا نکنی تعصب‌شان مانع از پذیرش سخن حق می‌شود».

وی در این باره گفت: باستان‌گرایی نیز از نکاتی است که بیانگر جهل عرب در دوران حیات پیامبر است. آنها با عصبیت بر آنچه که از پدران و گذشتگان باقی مانده بود و بر مسائل قومی و قبیله‌ای تمرکز کرده بودند و بر مسائل کرامت می‌گذاشتند که به هیچ وجه قابل تفاخر نبود به نحوی که قرآن کریم بر فخرفروشی به تعداد قبور توسط عرب جاهلی اشاره كرد. هنگامی که پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه وآله مردم آن سرزمین را به اسلام دعوت كردند آنها را به نور، روشنایی و تفکر و تدبردر قرآن دعوت کردند در حالی که بسیاری از مردم و سران مکه بر اقتدا به پندارهای پدران و همان باستان‌گرایی خود تاکید داشتند و به هیچ وجه پذیرای نور و روشنایی اسلام نبودند.

حجت‌الاسلام محمدتقی ربانی در این باره افزود: سبوعیت و انجام رفتارهای خشن و بی‌رحمی‌هایی که به تعبیری منطق شمشیر و قانون جنگل بر آن حاکم است در عرب جاهلی آن دوران بسیار متداول بود. دارایی یک عرب در ضرب‌المثل‌هایشان شتر و شمشیری است که به آن تکیه می‌دهد، یعنی منطق عرب جاهلی استفاده از شمشیر و زور بوده است. در آن سرزمین عدم حذف شدن از جامعه بشری نیازمند استفاده از شمشیر بوده و لذا آنها برای بسیاری از امور پوچ و بیهوده دائما در نزاع و دشمنی با هم بودند که به خونریزی‌ها و جنگ‌های قبیله‌ای زیادی منجر شده بود.

وي خاطرنشان كرد: سبوعیت دوران جاهلی آدم‌کشی بود و زنده به گور کردن دختران یعنی انسان جاهلی از جایگاه انسانی خود تنزل یافته و آن کرامت و عزت انسانی‌اش ویران شده بود و به جای آن خوی حیوانی به شدت درون انسان تقویت شده بود. بسیاری از رفتارها بر معیار شهوت‌پرستی و رفتارهای حیوان‌گونه است که بدان نیز افتخار می‌کرده‌اند. هر چند که مصادیق این رفتارها و صفات حیوانی بعد از رحلت پیامبر(ص)، یک بار دیگر توسط دستگاه امویان و مروانیان احیا شد حتی به عنوان شعائر در جامعه رد و بدل شد.

حجت‌الاسلام محمدتقی ربانی عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و نایب رئیس انجمن مهدویت افزود: ظلم و ستم و تبعیض به زیردستان و ضعیفان موضوع رایجی بود که در دوران جاهلیت به وفور دیده می‌شود. پیمان «حلف فضول» که قبل از بعثت توسط پیامبر اکرم(ص) منعقد شد در راستای جلوگیری و مبارزه با اقدامات ناپسند و نابخردانه‌ای بود که از سوی انسان‌های جاهل سر می‌زد. آنها جنایت‌های بی‌شماری را بر بردگان، زنان، افتادگان و حتی برای زائران بیت ا...الحرام وارد کرده و با وقاحت به آنها تعدی می‌کردند.

به گفته اين استاد حوزه، بطالت و لهو و لعب از مهمترین شاخصه‌های هواپرستی در عرب جاهلی است که منجر به رواج بت‌پرستی در این سرزمین شده بود. اینجاست که روشنی عقل منور در کسوف و پرده جهل قرار می‌گیرد و با پیروی از هوی و هوس دوران شهوترانی و بی‌توجهی به انسانیت خودنمایی می‌کند. از این رو است که هواپرستی و بت‌پرستی و عبادت در پای سنگ و چوب و خدایان دست‌ساز بشر تقویت می‌شود. تکرار و تداوم چنین وضعی به نفع قدرت‌های محلی و شاهان و صاحبان زر و زور است چراکه آنها مقام انسانیت را تا حد حیوانی نازل کرده و انسان‌ها را تنها به عنوان برده‌ها و ابزارهایی برای خدمت به خود می‌دیدند.

این استاد حوزه، خدمات پیامبر اکرم(ص) را در راستای زدودن جهل از جامعه انسانی اینگونه توصیف کرد: بر این اساس، پیامبر اکرم(ص) در چنین جامعه‌ای متولد و به مقام پیامبری می‌رسد. با بعثت پیامبر(ص)، تاریکی‌ها یکی یکی برداشته شده و انسان در مسیر نور و روشنایی واقعی گام نهاد. صحنه‌های روشنی در جزیره العرب به زیبایی توسط جعفر طیار پسرعموی پیامبر(ص) در مهاجرت به حبشه به تصویر کشیده می‌شود. هنگامی که وی به عنوان رئیس مهاجرین تصویری از اقدامات پیامبر(ص) در مکه ارائه می‌دهد که «ما خونخواری می‌کردیم، خون می‌آشامیدیم اما پیامبر ما را به اخوت و مهربانی دعوت کرد، ما در تاریکی و جهل بودیم در حالی که پیامبر دست ما را گرفت و به سمت نور و روشنایی سوق داد».

وي افزود: بی‌شک پیامبر اکرم(ص)، تمامی شاخص‌ها و معیارهای جاهلی را از بین برد و کینه‌توزی، خونخواهی و سبوعیت حیوانی را از بین برد به نحوی که همه همدل و برادر بودند و با توجه دادن جامعه به برقراری وحدت اسلامی مانع از ایجاد تفرقه و تشتت شد. پیامبر اکرم(ص)، دو شعار اساسی را در آن جامعه جاهلی تبیین كردند، کلمه لااله الاالله و وحدت کلمه. این دو شعار، جامعه وحشی و جاهلی آن دوران را از تفرقه، تشتت و سبوعیت نجات داد و جامعه را به سمت نهادینه کردن فضای اخوت، مهربانی و فداکاری سوق داد.

جابر صحابه پیامبر اکرم(ص) می‌گوید در دوران نوجوانی در جنگ احد شوهر عمه‌ام مجروح با لبان تشنه بر روی زمین در حال شهادت بود؛ برایش آب بردم اما او مجروح کنار دستی‌اش را بر خود ترجیح داد و او نیز دیگری را تا آخرین نفر که به شهادت رسید. هنگام بازگشت متوجه شدم که همه آنها به شهادت رسیده بودند. چنین روایتی از جابر که نشان‌دهنده اوج فداکاری و ایثار است در برابر اوج خشونت و سبوعیت دوران جاهلی بیانگر نورانیت آموزه‌های پیامبر(ص) و شدت تاثیرگذاری آن بر روح و روان بشریت است.